"noodgeloof"

axiedent

Weet iemand iets meer te vertellen over het fenomeen dat sommige mensen een bepaalde opvatting of (waan)denkbeeld fanatiek gaan aanhangen omdat ze de harde werkelijkheid niet aankunnen? Bestaat hierover wetenschappelijke literatuur, is er überhaupt een wetenschappelijke term voor? En, ook interessant, is het zinvol om iemand van zijn 'noodgeloof' te verlossen of kun je hem maar beter in zijn waan laten, nu dit duidelijk een nuttige functie heeft?

Voorbeelden:

1. Zonder haar vooraf in te lichten pleegt de man van een palestijnse vrouw een zelfmoordaanslag. Voorheen was de vrouw niet erg politiek geengageerd, maar sinds de dood van haar man wordt ze een fel aanhanger van de militante palestijnse zaak en een vereerder van martelaars. Noodgeloof: anders moet ze erkennen dat de man waar ze zoveel van hield haar in de steek heeft gelaten.

2. Een man verwekt een kind bij zijn braziliaanse vriendin. Het lukt om financiële redenen niet om haar naar Nederland te laten komen of haar en het kind te bezoeken. Om haar te onderhouden steekt de man zich diep in de schulden en leeft dus alleen en in armoede. Toch is hij blij met de situatie, omdat hij 'jezelf voortplanten' als een belangrijk onderdeel van het leven ziet. De man is niet religieus en heeft zelfs een uitgesproken hekel aan religie. Noodgeloof: als voortplanting geen doel op zichzelf is, zijn al zijn opofferingen en armoedige bestaan onnodig, want dan was het beter geweest geen kind te verwekken.

3. Een vrouw wordt regelmatig in elkaar geslagen door haar vriend. Toch blijft ze hem aanbidden en wijdt zijn klappen aan zijn culturele achtergrond en stress. Noodgeloof: als hij geen superman is, is ze gewoon de zoveelste 'domme geit' die zich door een rotzak laat aftuigen.

qrnlk

Ik denk niet dat dit zo zeer een "nood" geloof is als wel integraal hoe het systeem (onze psyche) werkt en hoe het zin geeft aan de omstandigheden waarin men zich bevind; Elk van jouw voorbeelden resulteren in een berusting in een situatie van machteloosheid waar men zich in vind. In veel opzichten geeft elk van de voorbeelden die je noemt voor mij persoonlijk juist het gebrek aan geloof zien: Een gebrek aan vertrouwen in de eigen mogelijkheden, de eigen zelfredzaamhedij en zelfstandigheid; Een gebrek aan geloof dat de situatie kan verbeteren.

axiedent

Ik denk niet dat dit zo zeer een "nood" geloof is als wel integraal hoe het systeem (onze psyche) werkt en hoe het zin geeft aan de omstandigheden waarin men zich bevind; Elk van jouw voorbeelden resulteren in een berusting in een situatie van machteloosheid waar men zich in vind. In veel opzichten geeft elk van de voorbeelden die je noemt voor mij persoonlijk juist het gebrek aan geloof zien: Een gebrek aan vertrouwen in de eigen mogelijkheden, de eigen zelfredzaamhedij en zelfstandigheid; Een gebrek aan geloof dat de situatie kan verbeteren.

Is het niet fatalistisch om "noodgeloof" als een integraal deel van onze psyche te zien?

Ik wil liever onderscheid maken tussen oprechte overtuigingen* en overtuigingen die voortkomen uit een gebrek aan kracht om de werkelijkheid onder ogen te zien. De laatste overtuigingen heb ik bij gebrek aan beter voorlopig "noodgeloof" genoemd, inderdaad en ongelukkige term want je gelooft niet oprecht, je gelooft uit angst voor de werkelijkheid/waarheid. Misschien is "angstovertuiging" een betere term. Er moet toch een officiële wetenschappelijke definitie voor dit mechanisme zijn?

Doet me ook denken aan het experiment waarbij twee groepen studenten een dodelijk saai baantje krijgen. De ene groep wordt stevig overbetaald, terwijl de andere groep een hongerloontje krijgt. De overbetaalde groep zegt het een rotbaantje te vinden, maar het geld maakt veel goed. De onderbetaalde studenten verklaren echter het baantje 'best interessant' te vinden. Kennelijk is er een behoefte om voor jezelf goed te praten je voor weinig geld aan het werk gaat, waardoor je in allerlei drogredenen gaat geloven.

* oprechte overtuigingen: als in mijn voorbeelden de eerste vrouw al sinds jaar en dag een grote hamas-fan is, is er (psychisch) niets aan de hand, idem voor de man als hij een overtuigt aanhanger zou zijn van de godsdienstige leer 'gaat heen en vermenigvuldigt u' en wat de laatste vrouw betreft, het is voorstelbaar dat een vrouw van bijvoorbeeld een beroemd maar gestresst kunstenaar of stinkend rijke drugsdealer het er voor over heeft af en toe klappen te krijgen in ruil voor het profijt in status en geld. Liever dat, dan dat manlief een normaal leven gaat leiden zonder stress en slaan, maar ook zonder bakken geld of grote status.

qrnlk

Is het niet fatalistisch om "noodgeloof" als een integraal deel van onze psyche te zien?

Je mag natuurlijk "geloven" wat je wilt als je de werkelijkheid niet onder ogen wilt zien

Ik wil liever onderscheid maken tussen oprechte overtuigingen en overtuigingen die voortkomen uit een gebrek aan kracht om de werkelijkheid onder ogen te zien.

Heeft dit nu betrekking op het accepteren van "de werkelijkheid", wat met veel (vaak onbekende, onbepaalbare) details die via een complex van verbindingen in elkaar grijpen niet volledig gekend kan worden of is dit vooral een kwestie van (gebrek aan) zelfkennis?

Ik denk aan de (fictive) Operative uit de film Serenity die duidelijk hyper-aware is van de rol die hij vervuld en waar hij werkelijk in gelooft. In de praktijk zijn mensen niet zo hyper-aware: Zowel de onduidelijke realiteit als ook de motivatie achter hun eigen reacties zijn voor de meeste mensen vaak totaal ondeuidelijk.

Dido

axiedent schreef:Is het niet fatalistisch om "noodgeloof" als een integraal deel van onze psyche te zien?

Er moet toch een officiële wetenschappelijke definitie voor dit mechanisme zijn?

Doet me ook denken aan het experiment waarbij twee groepen studenten een dodelijk saai baantje krijgen. De ene groep wordt stevig overbetaald, terwijl de andere groep een hongerloontje krijgt. De overbetaalde groep zegt het een rotbaantje te vinden, maar het geld maakt veel goed. De onderbetaalde studenten verklaren echter het baantje 'best interessant' te vinden. Kennelijk is er een behoefte om voor jezelf goed te praten je voor weinig geld aan het werk gaat, waardoor je in allerlei drogredenen gaat geloven.

Wat jij beschrijft is het fenomeen van cognitieve dissonantie.

Het experiment dat je aanhaalt, is een typisch (en gekend) voorbeeld daarvan.

Als onze cognities (of hier: attitudes = ideeën/ gevoel dat we hebben gevormd over iets/ iemand) niet samengaan met onze andere cognities (hier: ons gedrag dat we gesteld hebben), dan ervaren we een inwendige spanning. Om deze op te heffen, gaan we, in dit voorbeeld, ofwel ons gedrag ofwel onze attitude veranderen. Zo gaan ze weer mooi samen en zijn we weer consequent.

Het is trouwens niet zo dat die mensen dat beseffen. Integendeel, die proefpersonen die weinig betaald werden, geloofden nadien ook écht dat de taak interessant was! Dat blijkt uit de gesprekken die ze nadien voerden over de taak met confederates (medewerkers waarvan de proefpersoon niet weet dat het om een medewerker van het experiment gaat). Dus ze hebben hun visie over de taak echt veranderd.

Die vrouw die in elkaar geslagen wordt door haar echtgenote, voelt een spanning tussen haar attitude: 'ik ben de moeite waard en daarom verdien ik het niet om geslagen te worden' en anderzijds haar gedrag (ze 'laat' zich ahw. slaan en ze blijft bij die man). Die spanning kan ze opheffen door effectief haar man te verlaten, maar ook door haar idee over haarzelf te veranderen: 'ik ben het waard om geslagen te worden'.

Ze kan eventueel ook haar attitude tav. haar echtgenoot veranderen: hij is op alle andere gebieden een pracht van een man en daarom blijf ik bij hem.

Dit fenomeen doet zich ook voor bij het maken van keuzes: als we moeten kiezen tussen 2 zaken (X en Y) die we eigenlijk alle 2 even aantrekkelijk vinden, dan voelen we ook weer een spanning. Als we dan echter kiezen voor het voorwerp X, dan zullen we nadien X gaan 'opwaarderen'. Iets in de trend van: 'goh, voorwerp X is toch veel aantrekkelijker dan voorwerp Y'. Zo hebben we onze attitude over X en Y consequent gemaakt aan ons gedrag (= onze keuze voor X).

Wiki: cognitieve dissonantie

Dido

Dido

Ik denk trouwens ook nog even aan een andere manier van benaderen. Een meer Freudiaanse manier.

De personen kunnen de echt gebeurde feiten ook verdringen en daarbij allerlei verdedigingsmechanismen inzetten om de pijnlijke waarheid niet 'te moeten' zien. Bijvoorbeeld ontkennen (= dat feit is niet gebeurd, terwijl het wel gebeurd is), rationaliseren (een motief dat ervoor zorgde dat jij een bepaalde handeling stelt, gaan veranderen tot een meer acceptabel motief).

Ook hier wordt beweerd dat die persoon dit onbewust doet en dus niet door heeft dat hij/ zij de feiten verdraait. Hij/ zij vreest immers dat ze de feiten emotioneel nooit te boven zal komen, dat de feiten hem/ haar zullen overspoelen. Daarom worden de feiten dan maar verdraaid zodat ze wél acceptabel worden.

Of je daaraan iets moet doen, kan je moeilijk weergeven in een algemene regel, denk ik. Hangt ervan af van hoe sterk de realiteit daardoor verdraaid wordt, of dit nadelige gevolgen heeft voor die persoon zelf of voor z'n omgeving, of die nadelige gevolgen dan wel opwegen tegenover het leed dat die persoon vermoedelijk zal doormaken als die wel de realiteit onder ogen gaat zien, enz...

Uiteindelijk verdraaien we allemaal wel vaker de realiteit. De voorbeelden zoals ik gaf bij cognitieve dissonantie (keuzes maken,...), maar ook in vele andere omstandigheden. Ook de vele denkfouten (biasen) die we maken, veralgemeningen,... in onze dagelijkse omgang met anderen. Het fenomeen zorgt er dus ook voor dat we vaak beter functioneren, anders worden we ahw. overspoeld door een erg wanordelijke wereld.

Maar zoals ik al aanhaalde, té is natuurlijk ook weer niet goed...

Dido

Snow white

Cognitieve dissonantie lijkt me inderdaad de sleutelterm hier.

Ik herinner me echter ook iets over hoe mensen met investeringen omgaan. Investeringen alsin: wanneer je een bepaalde keuze maakt en daar tijd, energie, geld, emotie etc. etc. in steekt.

Mensen hebben over het algemeen de neiging om de wegen die zij zijn ingeslagen ook 'uit te lopen'. Dat wil zeggen: mensen maken een keuze en willen zich daaraan houden. Zelfs wanneer duidelijk wordt dat de keuze een fout was, neigen mensen ernaar niet van koers te veranderen.

Investeringen hadden hier volgens de theorie* mee van doen. Wanneer mensen namelijk een keuze maken en de gekozen weg inslaan, investeren zij op welke manier dan ook in die richting. Mensen houden er niet van om hun keuze vervolgens nog bij te stellen, want dat zou betekenen dat de investeringen voor niets zijn geweest (of in ieder geval niet volledig rendement hebben opgeleverd).

Een goed voorbeeld hiervan zou zijn een studie die 4 jaar duurt. Na 2 jaar komt de student erachter dat deze studie niet bij hem past en ook het werkveld niet aan hem besteed is. Veel van die studenten haken na de eerste 2 jaar niet meer af. Zij maken hun opleiding af ondanks dat ze er niets voor voelen en er ook beroepsgewijs niets mee willen doen. Volgens de theorie komt dat omdat de student qua investeringen al 'over de helft' is en daardoor liever de weg afmaakt dan opbreekt.

Voor een deel is dit natuurlijk een praktijkvoorbeeld van cognitieve dissonantie: ''ik heb al twee jaar van mijn leven, geld etc. geinvesteerd in de studie en dus kan ik beter doorgaan om het diploma behalen'' of meer richting Bem: ''ik heb al twee jaar van mijn leven in deze studie gestoken, dus blijkbaar vind ik de studie niet zo negatief''. Cognitieve dissonantie (of beter gezegd: cognitieve dissonantiereductie) kan deze volharding in gemaakte keuzes echter niet volledig verklaren. Cognitieve dissonantie treedt namelijk op wat de student ook doet. Als de student de studie halverwege opgeeft dan zal worden ervaren dat minstens 2 jaar van zijn leven zijn besteed aan de verkeerde studie. Reken maar dat dat arousal met zich meebrengt. De andere optie is dat de student doorgaat met de studie, maar de student is er eigenlijk klaar mee en voelt niets bij zijn studie. Ook dat zal behoorlijk wat dissonantie met zich meebrengen: ''ik doe iets wat ik niet interessant vind en ook niet wil praktiseren, en dat zal ik nog 2 jaar blijven doen''.

Het volharden in keuzes laat zich daarom niet altijd door cognitieve dissonantie verklaren. Het gaat specifiek om de situaties waarin alle keuzealternatieven tot dissontantie leiden. In dat geval voorspel ik dat de meeste mensen bij de keuze blijven die ze al gemaakt hadden, ergo blijven wandelen op de weg die ze al ingeslagen waren. Dit omdat ze door volharding hun al gemaakte investeringen nog enigszins kunnen redden. Dit is niet perse ook een realistische beslissing, want men vertoont de volharding ook wanneer verdere investering overduidelijk alleen tot meer verlies zal leiden.

Mijn punt is dus dat cognitieve dissonantie inderdaad een belangrijke factor is, maar niet de enige. Er is iets aan de hand met mensen en de manier waarop ze volharden in keuzes. Dit laat zich niet alleen verklaren door dissonantie en ook niet alleen door weerstand tegen verandering. Er is iets waardoor mensen hun gemaakte investeringen niet willen achterlaten, niet de dief willen zijn van hun eigen inzet. Een heel grote glimlach voor degene die de term weet, overigens!

* Een probleem zal zijn dat ik niet meer weet hoe de theorie precies genoemd werd of wat het sleutelbegrip ervan was. Ik weet dat de term ergens in het bekende Psychologie van Brysbaert staat, maar zonder term is het lastig zoeken.

Dido

Dag Snow White, bedoel je het inspanningsrechtvaardigheidseffect? Maar dit leidt uiteindelijk weer tot een attitude verandering waardoor de cognitieve dissonantie wordt opgeheven (of minstens wordt verminderd). Dus denk ik dat je hier toch weer aanbeland bij cognitieve dissonantie.

Zo was er een experiment waarin vrouwen met overgewicht een gewichtsreductieprogramma konden volgen. De ene groep (A) moest gedurende 3 weken moeilijke auditieve taken uitvoeren, de andere groep (B) makkelijke auditieve taken. Die auditieve taken hadden natuurlijk niets te maken met gewichtsvermindering. Beide groepen moesten ook bijhouden hoeveel ze aten en hoeveel ze wogen. Er werd echter helemaal geen aansporing gegeven aan beide groepen om te vermageren. Na 6 en 12 maanden zag men dat de groep vrouwen die moeilijke auditieve taken had uitgevoerd (A), wel degelijk was vermagerd. De andere groep (B) daarentegen niet. Men verklaarde dit door aan te geven dat de groep die de moeilijke taken deed (A), het idee had dat ze dit vrijwillig deden én dat het doel (vermageren) waarom ze het deden, nu wél écht belangrijk was geworden voor hen. Dit motiveerde hen om ernstig te werken aan hun gewicht. (experiment uit 'Social psychology 3rd edition, Smith, Mackie, het experiment zelf dateert van 1985: Axsom & Cooper )

Na het experiment, maar nog voordat groep A hun attitude rond gewicht veranderde, ervaarden ze cognitieve dissonantie tussen hun attitude (iets in de trend van 'ik wil wel vermageren, maar het mag niet te lastig zijn') en hun gedrag (zie eens hoeveel inspanning ik lever voor m'n gewicht). Nu verandert A z'n attitude: vermageren is echt wel belangrijk voor me, ik heb er heel veel voor over. En deze komt dus op 1 lijn te liggen met hun gestelde gedrag: ('zie eens hoeveel inspanning ik heb moeten leveren bij die (auditieve) taken'). Het gevolg daarvan is dat ze ook werkelijk gingen werken aan hun gewicht. Maar dat laatste staat dan los van de cognitieve dissonantie, vermoed ik.

Ik vermoed dat bij de andere groep B (makkelijke auditieve taken) hun attitude onveranderd bleef: 'vermageren wil ik wel, maar het mag niet te lastig zijn'. Hun gedrag dat ze stelden bezorgde hen immers ook geen cognitieve dissonantie.

Dus: men is bereid om z'n attitudes rond een bepaald doel te gaan veranderen (dmv. het inspannings rechtvaardigheideffect) als men veel inspanningen heeft moeten leveren voor dat doel, waardoor gedrag en attitude terug op dezelfde lijn liggen. Dus terug opheffen van cognitieve dissonantie, denk ik dan...

Dido

Snow white

Dido,

Het experiment dat je beschrijft is inderdaad typerend voor cognitieve dissonantie. Het is in mijn ogen de moderne variant van het 20 versus 1 dollar experiment van Festinger destijds.

Je hebt helemaal gelijk dat het bijna allemaal terugvoert op cognitieve dissonantie en de behoefte van mensen om die te reduceren.

Wat ik echter specifiek bedoelde, was een soort stubbornness van mensen om volhardend te zijn in het voortzetten van verkeerde keuzes. Ik vond dat relevant voor de vraagstelling, omdat het naast cognitieve dissonantie een verklaring kan bieden voor bijv. het verhaal van de TS over de vrouw die slecht wordt behandeld door haar man. In dat voorbeeld herken ik inderdaad veel cognitieve dissonantie theorie en ik was dan ook blij te zien dat die term werd genoemd door je.

Ik herken er echter ook die volharding in: de vrouw heeft haar keuze al gemaakt en investeringen al gedaan. Vooral op emotioneel gebied kan ik me voorstellen dat de relatie haar al veel input kostte. De vrouw kan dan denken: ''als ik nu bij hem wegga, is alle geleden pijn voor niets geweest''. Cognitieve dissonantie zou in mijn ogen meer klinken als: ''hij kan nog veranderen'' (open toekomst), ''zo is hij niet echt'' (attribueren) of ''zo erg is het niet'' (trivialiseren).

Het is desalniettemin waar dat ook in het willen behouden van investeringen vaak sprake is van cognitieve dissonantie reductie, maar het is niet precies wat ik bedoel. Zoals gezegd is de overlap met cognitieve dissonantie namelijk niet volledig. Of misschien weet ik niet hoe ver ik ernaast zit, dat kan ook

Dido

Snow White,

terug een mooie heldere uitleg ('t is niet voor het eerst dat ik dit merk, trouwens)!

Ik denk dat ik nu inderdaad beter begrijp wat jij bedoelt. En dat het proces dat jij beschrijft minder (of ev. niet?) om cognitieve dissonantiereductie gaat. Hoe dit proces precies benoemd wordt, weet ik ook niet zo direct. Vandaar, ik laat het even bezinken en misschien komt er nog wel een ideetje opborrelen, straks...

Dido

Wetenschapsforum

Laatste berichten

Nieuwsberichten

"noodgeloof"

"noodgeloof"

Re: "noodgeloof"

Re: "noodgeloof"

Re: "noodgeloof"

Re: "noodgeloof"

Re: "noodgeloof"

Re: "noodgeloof"

Re: "noodgeloof"

Re: "noodgeloof"

Re: "noodgeloof"