De 'theory of mind' staat voor het beeld dat we vormen over iemand anders z'n gedachten, gevoelens, z'n beleving. Wikipedia stelt het als volgt:
Theory of mind, oftewel ToM, is het menselijk vermogen om zich een beeld te vormen van het perspectief van een ander en indirect ook van zichzelf. Men maakt gebruik van ToM wanneer men beschrijft wat een ander ziet, voelt of denkt vanuit zijn perspectief. ToM is daarom een noodzakelijke vaardigheid om bijvoorbeeld empathisch te kunnen zijn (je verplaatsen in het gevoelsleven van een ander).
ToM is al vaak onderzocht in het kader van onderzoek naar ASS (uit Wikipedia):
ToM is een onderwerp van veel onderzoek en theorievorming binnen de psychologie. Met name op het gebied van autisme wordt verondersteld dat ToM een essentiële rol speelt: verondersteld wordt dat mensen die gediagnotiseerd zijn met autisme beperkte vermogens tot ToM hebben, waardoor ze zich maar heel beperkt kunnen inleven in wat een ander denkt of voelt. Onbekend is nog wat de mechanismen zijn die leiden tot dit tekort en hoe dit door middel van behandeling verbeterd zou kunnen worden.
De diagnose ASS (autismespectrum stoornis) omvat de 3 volgende hoofdkenmerken:
(bewerkt uit: http://www.adhd-kinderen.nl/full/autisme.php en autismesupport)- Moeilijkheden in sociaal contact: gaande van kinderen die volledig in hun 'eigen wereldje' leven tot kinderen met onvoorspelbaar, grillig tot overdreven beleefd gedrag.
- Moeilijkheden in communicatie: sommigen spreken niet of nauwelijks, anderen zijn misleidend welbespraakt
- Moeilijkheden met verbeelding: zich weinig of niets kunnen voorstellen bij een gebeurtenis, gevoelens van anderen, situaties die nog niet bestaan
En verder:
- opvallend beperkt en stereotype gedragspatroon, interesses en gedragingen, zoals bijvoorbeeld: overdreven bezig met stereotiepe lichaamsbewegingen (bv. handflappen), hardnekkig bezig zijn met gedeeltes van objecten (bv. een wiel van een speelgoedauto),...
Een Schizotypische persoonlijkheidsstoornis is nauw verwant met Schizofrenie:
(zie ev. ook Wikipedia met de DSM-criteria)Iemand met een schizotypische persoonlijkheidsstoornis kent een patroon van eigenaardigheden in gedachten, uiterlijk en gedrag. Opvallend aanwezige kenmerken zijn bijgelovigheid, magisch denken, een zesde zintuig en helderziendheid. In de taal en spraak valt op dat men zich vaak onsamenhangend uitdrukt en veel losse gedachten uit. Men praat in zichzelf, heeft merkwaardige gelaatsuitdrukkingen en veel eigen maniertjes. Ook is er sprake van tekortkomingen in persoonlijke relaties. De schizotypische persoonlijkheidsstoornis lijkt door de wonderlijke ideeën op schizofrenie, maar dan zonder wanen en hallucinaties.
Psychopathie is een begrip, vooral bekend vanuit de forensische (= gerechtelijke) psychologie. Psychopaten vertonen kenmerken van een antisociale en narcistische persoonlijkheidsstoornis:
De auteurs van bovengenoemde studie deden een review van vorige studies en besloten daaruit dat de theory of mind een concept is dat bestaat uit 2 subconcepten:Bij een psychopaat ontbreekt de capaciteit om emoties zoals schuld of wroeging te voelen omdat ze niet kunnen empathiseren met anderen. Het gedrag van een psychopaat laat zich vooral tonen in sterk egocentrisch gedrag, waarbij het eigenbelang altijd boven dat van anderen gaat. Dit kan op een duidelijk zichtbare wijze gebeuren, maar het kan ook zo zijn dat men zich schijnbaar aardig en sociaalvoelend voordoet om daarmee te bereiken dat er later rechten of gunsten kunnen worden geëist. Een ander kenmerkend verschijnsel is dat zij zo manipuleren dat de ander dat niet direct in de gaten heeft en zich ongewild voor "het karretje" laat spannen. Een heel specifiek verschijnsel bij psychopathie is het ziekelijk liegen. Een psychopaat kan een uitgebreid web van leugens vertellen om daar later zijn voordeel mee te kunnen doen. Hij kan bijvoorbeeld iemand financieel voordeel of romantiek in het vooruitzicht stellen, maar het verantwoordelijkheidsgevoel om aan de geschapen verwachtingen te voldoen, ontbreekt volledig. Het komt voor dat het liegen zodanig een tweede natuur geworden is, dat het ook gebeurt zonder dat de psychopaat er een concreet plan of doel mee heeft. Opvallend is voorts dat zij zich enerzijds gedragen als mensen die in de hoek zitten waar "de klappen" vallen en anderzijds zich voordoen als iemand die "het gemaakt" heeft.
- kan het ander subject/ object ervaren, net zoals wij (gelinkt aan zintuiglijke prikkels of weten/ voelen wat er speelt in je eigen binnenwereld). bv. pijn voelen, zowel fysiek als mentaal (= experience)
- kan het ander subject/ object handelen zoals wij, doelen hebben waarnaar het handelt, keuzes maken ed. (= agency)
Daarbij stelden ze vast dat de 3 stoornissen gelinkt zijn aan steeds een ander tekort in de theorie of mind:
Er werd gevraagd aan de proefpersonen hoe ze de de theorie of mind inschatten van een vrouw, een boom, superman, een robot, een man, God, een hond, een dode vrouw en een baby.
En zo bleek dat:
- mensen met ASS onderschatten vooral de mogelijk van volwassen mensen om doelgericht te handelen (agency)
- personen met Schizotypie overschatten vooral de mogelijkheid om doelgericht te handelen én het kunnen ervaren door objecten. Ze kennen entiteiten zonder geest (dode vrouw, boom) wél een geest toe, die dus ook kan ervaren (experience). Van robotten en honden denken ze dat ze méér doelgericht kunnen handelen dan ze in realiteit kunnen (voor zover ze daartoe bekwaam zijn) (agency).
- Psychopaten denken dan weer dat volwassenen, kinderen en dieren minder kunnen dan ervaren dan zijzelf.
Dit komt dus voor een groot deel overeen met de kenmerken die men ziet bij mensen met één van die 3 stoornissen (experience).
Dido
Bewerkt uit:
- Kurt Gray, Adrianna C. Jenkins, Andrea S. Heberlein, and Daniel M. Wegner. (2011) Distortions of mind perception in psychopathology, PNAS 2011 108: 477-479. (originele studie)
- Mind perception of others: opposing effects of having Autism/Psychosis (The Mouse Trap)
