Wetenschapsforum

Over het hedendaagse hersenonderzoek wordt wel eens gesmaald dat het nooit inzicht zal geven in wat bewustzijn eigenlijk is. Een nieuwe studie geeft in elk geval een aanwijzing wat het verschil is tussen bewuste en onbewuste informatieverwerking: bewust waargenomen visuele informatie leidt tot een flexibele informatieverwerking. Daardoor geven we meer of minder gewicht aan nieuwe informatie, afhankelijk van wat we al weten. Onbewust waargenomen plaatjes verwerken we meer als een soort camera: alle inkomende informatie wordt precies hetzelfde behandeld. Niettemin verwerken we deze informatie wel degelijk, al is het dan minder goed dan de bewuste opgenomen informatie.


Pijltjes

Onder zoeker Floris de Lange bedacht een proefopzet waarbij razendsnel een aantal pijltjes gepresenteerd werden, waarbij ieder pijltje ofwel naar links ofwel naar rechts wees. Hierna werd de proefpersonen gevraagd welke kant de meeste pijltjes opwezen. In één van de varianten van zijn proef was de presentatie zo dat de proefpersonen de pijltjes niet of nauwelijks bewust konden waarnemen. Toch scoorden ze boven kansniveau. 'Dit laat zien dat onbewuste informatie op een betrekkelijk lange tijdschaal van anderhalve seconde invloed heeft.'


Bewuste waarnemingen...

Ondertussen bekeek De Lange naar activiteit van de verschillende hersengebieden. Daar zijn duidelijke verschillen te zien. Bewuste informatie zet hogere verwerkingsprocessen in gang. Hoe die verlopen hangt af van de informatie die al eerder beschikbaar was. ‘Als een proefpersoon weet dat er al drie pijltjes naar rechts wezen, krijgt toekomstige informatie minder gewicht. Meer informatie is dan namelijk niet meer belangrijk om de beslissing te nemen.

Is de stand nog niet duidelijk dan intensiveert de verwerking van de visuele informatie juist. Bewustzijn lijkt daarom nodig om perceptie te sturen op basis van iemands verwachtingen en doelen - in dit geval een beslissing nemen over de richting van de pijltjes. Bewustzijn regelt de impact van de binnenkomende informatie .'


... en onbewuste

Bij onbewuste waarnemingen werkt dat niet zo. Alle inkomende informatie wordt met dezelfde intensiteit verwerkt. ‘Dit zou kunnen verklaren waarom het bij complexe beslissingen soms juist goed kan zijn om je onderbewuste aan het werk te zetten, zoals Ap Dijksterhuis beschrijft in zijn populaire boek,' zegt Floris de Lange. ‘Zo blijft het brein langer objectief informatie opnemen.'

In het geval van een eenvoudige beslissing als ‘Wees het merendeel van deze vijf pijltjes naar links of naar rechts?' is het overigens wel degelijk een voordeel om dat bewust te doen. Hoewel de proefpersonen ook de onbewust waargenomen informatie verwerkten, deden ze dat minder goed en deden ze ook langer over hun beslissing. Ze waren bovendien minder zeker over het resultaat.


Bron:

Radboud Universiteit Nijmegen


Wetenschappelijke publicatie:

Floris de Lange, Simon van Gaal, Victor Lamme, Stanislas Dehaene: How awareness changes the relative weights of evidence during human decision-making