De uitdrukking 'koude oorlog' slaat op onderdelen van de internationale betrekkingen tussen de Sovjetunie en de Verenigde Staten in de ongeveer vijfenveertig jaar na de Tweede Wereldoorlog, op de perioden van spanning die zich toen voordeden.
Internationale spanning is echter niet zo ongebruikelijk als de meesten denken. De normale verhouding tussen soevereine staten is zelfs dat zij elkaar wantrouwen en doelen nastreven die met elkaar in strijd zijn. De hele negentiende eeuw bij voorbeeld zag Groot-Brittannië ofwel Rusland ofwel Frankrijk als rivaal, en in het begin van de twintigste eeuw was Duitsland dat. Evenmin is het ongebruikelijk dat vroegere bondgenoten ruzie zoeken. Het is in feite de gewoonste zaak dat na een grote oorlog de allianties uiteen vallen.
In 1815 sloten Engeland en Oostenrijk, de overwinnaars, een bondgenootschap met Frankrijk, hun vroegere vijand, tegen Rusland, hun vroegere bondgenoot die Europa in feite had verlost van de veroveraar, en toen er in 1945 iets dergelijks gebeurde kon dat alleen maar worden verwacht.
Feit is, dat Rusland, zelfs toen het een grote mogendheid was, nooit volledig geaccepteerd is als deel van Europa. Men heeft altijd aangenomen dat Rusland slechts aan de rand van Europa lag. In de negentiende eeuw werd er dan ook tamelijk vaak naar verwezen als een Aziatische en bijna minderwaardige mogendheid.
Toen in 1856, na de Krimoorlog, iemand opmerkte dat de voorwaarden die Rusland werden opgelegd hard waren, antwoorde Palmerston: 'Tja, wat kan een Aziatisch land verwachten?'
Wanneer Rusland wilde dat het op hetzelfde niveau zou worden behandeld, dat het dezelfde rechten heeft om eisen te stellen als de andere grote mogendheden, veroorzaakte dat niet alleen verontwaardiging, maar ook verrassing.
Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog bij voorbeeld, hoopten de Engelsen nog steeds dat ze hun hele rijk en hun overheersing van de Middellandse-Zee konden handhaven. Ze waren verbijsterd toen ze hoorden dat de Russen Libië hoopten te krijgen. Wanneer de Amerikanen hadden gezegd dat ze graag Libië als kolonie in het Middellandse-Zeegebied wilden hebben, had waarschijnlijk niemand zich daar druk om gemaakt. Het zou als een normale handelwijze voor een grote mogendheid beschouwd zijn. Dat Rusland het deed was een schande, een onbeschaafde, Aziatische manier van doen.
Zo ging het ook met de Straat van Gibraltar en het Suezkanaal, die door de Engelsen werden beheerst. Men zei dat die van essentieel belang waren voor de nationale veiligheid, hoewel toch bekend is dat deze plaatsen een heel eind van Groot-Brittannië afliggen. De Russen wilden graag de Bosporus en de Dardanellen onder hun beheer, de zeeëngten waren voor hun belangrijker dan Gibraltar en Suez voor de Britten, want dit zou hun een uitweg bieden. Maar men begon onmiddellijk over Russische agressie te praten.
De ideologische kloof tussen de Russen en de Westerse mogenheden is veel breder dan die tussen welke van de Westerse mogendheden ook. Dat is niet met het communisme begonnen, maar dat begon met de godsdienstige splitsing. De Russen hebben de orthodoxe kerk en doen daar zeer arrogant mee. Hun kerk wordt officieel de Orthodoxe Kerk genoemd, dus wat hebben wij dan nog? Voor hun zijn wij allemaal een soort ketters, tweederangs christenen ten opzichte van hun, de echte orthodoxen.
Het wantrouwen en de rivaliteit tussen de Sovjetunie en de grote mogendheden richtte zich vooral op de verandering van de Russische maatschappij die wij de Russische (bolsjewistische) Revolutie noemen. Er valt niet aan te twijfelen dat men in 1918 het bolsjewisme als iets barbaars beschouwde, hoewel de Westerse mogendheden ook wel wat Russisch grondgebied wilden inpikken.
Ik denk trouwens ook wel eens dat wat veel mensen in het Westen afkeurden niet bestond uit de slechte zaken in de Sovjetunie maar uit de goede. De mensen hebben niet zozeer een hekel aan de werkkampen, aan de onderdrukking van de vrije meningsuiting of aan de geheime politie, maar wat ze echt verafschuwden was dat Rusland geen kapitalisten en geen particuliere grootgrondbezitters meer had.
In 1945 begon er een grote reeks misverstanden waarvan een aantal nog tot op de dag van vandaag bestaat. De Russen hadden bij voorbeeld de verschrikkelijkste dingen meegemaakt, twintig miljoen doden, en ook was het niet de eerste keer dat ze zo iets meemaakten. Rusland is immers sinds het begin van de negentiende eeuw vijfmaal door een of ander Europees land binnengevallen. In 1812 door Napoleon, in 1856 door de Engelsen en de Fransen, van 1914 tot 1917 door de Duitsers, in 1919 weer door de Engelsen en de Fransen en in 1941 door de Duitsers. Rusland is nooit Europa binnengevallen behalve als reactie op een verovering en dan, kan men zeggen als bevrijder. De Russische troepen kwamen in 1945 naar Berlijn om dezelfde reden als waarom ze in 1814 naar Parijs waren gekomen, niet als veroveraars maar om de veroveraars terug te drijven, zo lijkt het althans achteraf. Op het moment zelf vreesde men dat ze als veroveraars waren gekomen.
Er zijn veel mensen die denken dat Stalin in 1945 met zijn horden dwars door Europa wilde trekken. Dit was niet het geval. Het beleid van de Sovjets was alleen gericht op veiligheid, m.a.w. een nederlaag voor Duitsland en een ring van sattelietlanden die de veiligheid van de Sovjetunie zou garanderen.
Op anderen kwam het in die tijd anders over. De uitbreiding van de Russische macht in Polen en Tsjechoslowakije werd door de Britten en Amerikanen zeer betreurd.
Er heeft een periode van echte koude oorlog bestaan. Dat was in de jaren dat alleen de Verenigde Staten atoomwapens hadden en plannen hadden om de ander terug te drijven. We weten heel goed dat het Amerikaanse beleid vanaf het moment dat de atoombommen op Hirosjima en Nagasaki waren afgeworpen harder werd. Er is een periode geweest waarin president Truman en anderen het plan hadden om de Sovjetunie terug te brengen tot haar grenzen van 1939. Hij toonde weinig waardering voor de Sovjetunie als bondgenoot en men kan wel zeggen dat de Russische blokkade van Berlijn, deels een antwoord was op dit atoomgevaar.
De situatie in de werteld veranderde toen de Russen zelf achter de geheimen van de atomen kwamen, geheimen die ze denk ik meer te danken hadden aan het werk van Sovjetgeleerden dan aan Britse of Amerikaanse overlopers. Vanaf dat moment kwam er een evenwicht tot stand dat soms het afschrikkingsevenwicht wordt genoemd.
