Je kunt pas een huis bouwen, als de fundering gelegd is. Je kunt pas een taart bakken, als je weet in welke volgorde de ingrediënten erin moeten. Minstens even logisch lijkt het dat kinderen eerst zinnen moeten leren begrijpen, voordat ze ze zelf kunnen maken. Toch is dat niet zo; onze hersenen werken anders dan we lange tijd hebben aangenomen. Jonge kinderen kunnen zinnen vormen die ze niet begrijpen als ze iemand anders diezelfde zinnen horen uitspreken.
Wie duwt wie?
‘De auto duwt de koe.’ Voor volwassenen is het volstrekt helder wat die zin betekent. Uit de volgorde van de woorden in de zin leiden ze af dat de auto duwt, en de koe wordt geduwd. Maar als kinderen van twee à drie jaar zo’n zin horen, weten ze niet goed wat er aan de hand is. Duwt de auto of duwt de koe? Uit de volgorde van de woorden kunnen ze het niet afleiden. Terwijl ze het zelf wél goed zeggen, als ze een plaatje zien waarop een auto een koe duwt. Dan zetten ze de woorden in de juiste volgorde.
Chomsky onder vuur
Er waren al geruime tijd aanwijzingen dat jonge kinderen dingen kunnen zeggen die ze zelf nog niet begrijpen. Maar die vielen niet te rijmen met invloedrijke taalkundige theorieën van grootheden als Chomsky en Tomasello. Die theorieën maken geen onderscheid tussen taalproductie en taalbegrip en voorspellen dat de ontwikkeling hiervan min of meer gelijk op gaat. ‘Er werd gezegd dat afwijkende observaties gebaseerd zouden zijn op ondeugdelijk onderzoek.
Plaatjes van koeien
De onderzoeker zette een experiment op met geavanceerde eye tracking technologie. Een voorbeeld. Terwijl een kind de zin ‘de auto duwt de koe’ te horen kreeg, werden op een scherm twee plaatjes getoond: van een koe die een auto duwt, en van een auto die een koe duwt. Aan de hand van de kijkrichting kon het taalbegrip van kleine kinderen nauwkeuriger dan ooit in kaart worden gebracht.
Ook volwassenen twijfelen
De moeite die de kleine kinderen hebben met het begrijpen van zinnen, blijkt in geringe mate ook bij volwassenen terug te vinden. Volwassenen twijfelen een fractie van een seconde over de betekenis van een zin als ‘de auto duwt de koe’, zo laat het onderzoek zien. De onderzoeker: ‘Niet alleen de woordvolgorde is van belang bij taalbegrip, maar ook de vraag of het grammaticaal onderwerp van de zin een levend wezen is. Een zin over een koe die duwt, is kennelijk gemakkelijker te begrijpen dan een zin over een auto die duwt.’
Minder strikt
De resultaten werpen nieuw licht op het menselijk taalvermogen. ‘Heersende theorieën zeggen dat begrip en productie van taal volgens strikte regels verlopen. Dit onderzoek laat zien dat de regels minder strikt zijn dan dat. Vergelijk het met verkeersregels: je moet in principe stoppen voor verkeer van rechts, maar als je op een voorrangsweg rijdt hoeft dat niet. In onze taal gelden ook zulke ‘zachte’ regels, denken wij. Jonge kinderen hebben nog moeite om die afweging te maken. Maar je ziet dat ook volwassenen soms nog even twijfelen.’
Lees meer:
Eye Lab Groningen
Wetenschappelijke publicatie:
C.L. Cannizzaro: Dissertation: Early word order and animacy
Bron:
Rijksuniversiteit Groningen
