Zeeuws-Vlaams in Brazilië: een bijzondere mix

Wien Ee

Halverwege de negentiende eeuw emigreerden zo’n vijfhonderd inwoners van west Zeeuws-Vlaanderen naar Brazilië. Tot op de dag van vandaag wordt daar nog door een paar families Zeeuws-Vlaams gesproken. Maar dan wel een heel bijzondere vorm. Taalwetenschappers maakten opnames van dit bijzondere dialect.

Een geluidsfragment van het dialect: klik

De Nederlanders vestigden zich in eerste instantie in Holandinha (Portugees voor Klein-Holland), waar nu voornamelijk Brazilianen wonen. Omdat ze hun land in bruikleen kregen van de regering, maar niet genoeg verdienden, waren veel Nederlanders genoodzaakt hun grond in Holandinha te verkopen. Ze trokken naar gebieden waar de grond goedkoper was, zoals Garrafão. In beide nederzettingen zijn nog steeds Nederlanders te vinden, maar slechts weinigen spreken nu nog Zeeuws-Vlaams.

In de loop van de tijd kwamen er ook andere immigranten naar dit gebied: voornamelijk uit Luxemburg, Tirol en Pommeren, een gebied op de Pools-Duitse grens waar een Nederduits dialect werd gesproken. Pomeranos, zoals ze in Brazilië worden genoemd, werden snel een numeriek en economisch dominante groep. Ze namen steeds meer land van de Zeeuwen over. Al snel werd in dit gebied naast Portugees overwegend Pommers gesproken. Het Zeeuws-Vlaams is nu met uitsterven bedreigd: voor zover bekend zijn er nog dertien sprekers, veelal boven de zeventig.

Mix van talen

Taalkundigen interviewden vier sprekers van het Zeeuws-Vlaams: twee vrouwen in Garrafão en twee mannen in Holandinha. De mannen hadden een beperkte actieve kennis van het Zeeuws-Vlaams. Interessant genoeg leken zij wel een zuiverder Zeeuws-Vlaams te beheersen dan de vrouwen, die de taal wél actief gebruikten.

Toen een onderzoeker hen de opname van de vrouwen uit Garrafão voorlegde kreeg hij te horen dat die er een rommeltje van maakten. “Ze halen alles door elkaar”, was het oordeel van de mannen: Portugees, Pommers en Zeeuws.

Het verschil tussen de opnames maakt volgens de onderzoeker duidelijk dat het Zeeuws-Vlaams in Holandinha bijna niet meer gebruikt wordt: “Deze mannen hebben een passieve beheersing van het dialect, dat daarom waarschijnlijk ook minder beïnvloed is door de omringende talen.

Dat de taal van de vrouwen uit Garrafão sterk beïnvloed was door andere talen, bleek ook uit het feit dat ze het Nederlands van de onderzoeker niet altijd even goed verstonden.

Oude Nederlandse overblijfselen

De onderzoekers vroegen naar verkleinwoorden. Die bestaan in het Pommers namelijk niet. In die taal wordt het woordje ‘klein’ toegevoegd, net als in het Engels. De geïnterviewden gaven alleen bij sommige woorden, zoals ‘tafeltje’, nog de Zeeuws-Vlaamse verkleinvorm. Dat betekent dat die verkleinwoordvorming niet meer productief is: nieuwe woorden worden op de Pommerse manier verkleind.”

“Een ander bijzonder kenmerk dat de wetenschappers aantroffen is do-support. Het gebruik van doen in zinnen als: ‘Als er iemand bij komen doet, gaan we Pommers praten’.” Dit verschijnsel komt ook in Nederduitse dialecten voor, maar alleen in bijzinnen. De vrouwen uit Garrafão gebruiken het veel breder, zowel in hoofd- als in bijzinnen.

Ten slotte vonden de taalwetenschappers een verschijnsel dat vroeger op grotere schaal voorkwam in Nederland, maar nu vooral bekend staat als een Fries verschijnsel: breking. Daarbij verandert een dalende tweeklank in een stijgende tweeklank. “In de opnames hoor je bijvoorbeeld jenne van joo keenders dat ‘één van jullie kinderen’ betekent. Vergelijkbare vormen vinden we nog in het Fries, het Zuid-Hollands en het Zuid-Afrikaans, waar men bijvoorbeeld iëne zegt voor ‘één’.”

Bron, lees meer:

Kennislink

Wien Ee

p.s.:

Wie kan het geluidsfragment begrijpen? Is de taal verstaanbaar voor mensen uit Vlaanderen of Zeeuws-Vlaanderen?

Jan van de Velde

Ik ben (Oost-) Zeeuws-Vlaming, en begrijp hier nog niet de helft van. Hier en daar pik ik wat op. Het lijkt over een familie Boone te gaan (inderdaad een naam die hier in de streek voorkomt)

0:19: "en dan dienk ik" (en dan denk ik)

0:28: "die zijn Calviniest 'ewist: (die zijn Calvinist geweest, dat tot een stomme h worden van die "g" is typisch West(Zeeuws)Vlaams)

0:54: "Liek as kommen zij van Olland" : (Alsof ze uit Holland komen)

1:10: "vandaoge iéet dâ ollandinha: (tegenwoordig heet dat Hollandinha)

klazon

Ik krijg dat geluidsfragment niet te horen. Kennelijk moet ik nog ergens op klikken, maar op wat?

Drieske

Bovenaan, in het midden van je scherm zou er moeten staan "click to play". Het staat in die "golfjes" onder "garrafao".

Kwintendr

Echt bijna niet te begrijpen voor mij.

klazon

Okee, gevonden.

Klinkt toch wel anders dan het Zeeuws-Vlaams dat ik gewend ben.

Jan van de Velde

klazon schreef: ↑do 14 feb 2013, 12:22
Ik krijg dat geluidsfragment niet te horen. Kennelijk moet ik nog ergens op klikken, maar op wat?

oranje pijltje in de linksbovenhoek

: Knipsel.GIF (24.81 KiB) 437 keer bekeken

Wetenschapsforum

Laatste berichten

Nieuwsberichten

Zeeuws-Vlaams in Brazilië: een bijzondere mix

Zeeuws-Vlaams in Brazili

Re: Zeeuws-Vlaams in Brazili

Re: Zeeuws-Vlaams in Brazili

Re: Zeeuws-Vlaams in Brazili

Re: Zeeuws-Vlaams in Brazili

Re: Zeeuws-Vlaams in Brazili

Re: Zeeuws-Vlaams in Brazili

Re: Zeeuws-Vlaams in Brazili