Experimenteel psycholoog Ralf Krampe helpt ons meteen uit dromenland. Hij toont een grafiekje met zes genadeloze curves: allemaal pieken ze ergens tussen de 25 en de 50 jaar, en onvermijdelijk zetten ze daarna een daling in. De curves stellen mentale vaardigheden voor, van perceptuele snelheid (piek: vooraan in de twintig, en vrij steil dalend) tot verbale bekwaamheid (rustig kabbelend naar de monding tot een eind voorbij de zeventig). Ontmoedigend, maar Krampe nuanceert meteen. “Verbaal stijg je lang en daal je traag. Je vindt veel 80-jarigen die verbaal – in fijne humor bijvoorbeeld – nog sterker zijn dan 16-jarigen.”
Domme prof?
Alles wijst erop dat we er met ‘slimmer’ of ‘dommer’ niet gaan komen. ‘Slim zijn’, dat is een complex recept met ingrediënten als vloeiende en gekristalliseerde intelligentie. Vloeiend, dat is de eerder brute ‘rekenkracht’ van onze hersenen: werkgeheugen, snelheid … Bij de gekristalliseerde intelligentie zitten vaardigheden gebaseerd op kennis, ervaring, sociale gewoontes ... “Die vloeiende intelligentie piekt onthutsend vroeg”, zegt Ralf Krampe, “Rond 20-25 jaar al, en ze gaat snel achteruit. Als ik vandaag mijn prestatiesnelheid meet, twijfel ik er niet aan dat een groot deel van mijn studenten sneller zijn dan ik.” Maar ‘slimmer’ mogen we de studenten niet noemen? “Nee, want op andere vlakken zal ik beter scoren. Vraag me een paper te schrijven, en ik pak dat vele keren beter aan dan de gemiddelde student – door mijn gekristalliseerde intelligentie.”
Bovendien – en dat is toch een stevige opsteker na die dalende curves – kan je erg lang winst boeken op specifieke vaardigheden. “Een getalenteerd muzikant kan met zijn specifieke expertise tot voorbij zijn zestigste absolute top blijven, ook al zijn algemene intelligentie en fysieke mogelijkheden dan al lang tanende. En het zijn toch dat soort zaken die je leven écht verrijken, eerder dan die pure intelligentie?”
Couch potato
Te wazig voor ons, we willen er een cijfer kunnen opplakken: heeft een 50-jarige alumnus of prof een hoger of net een lager IQ dan toen hij student was? Niet zo’n slimme vraag, countert Krampe. “Want het IQ is geen absoluut cijfer. Het meet juist je plaats in een groep mensen van jouw leeftijd. Heb je een IQ van 100, dan doe je even goed of beter dan 50 procent van je leeftijdsgenoten. Dat zit in de test verrekend: dus al heeft je prestatiesnelheid op je vijftigste een duik genomen tegenover je twintigste, toch blijf je wel ‘gelijk’ intelligent.”
Wat meten we dan eigenlijk nog? “Die relatieve plaats in de groep. En die heeft een enorme invloed op je leven: je succes op school, je inkomen, je gezondheid, en dus ook je levensverwachting: slimmere mensen zullen daar allemaal beter scoren.”
Dan wil je inderdaad je IQ weten, plus: je zou het best wat willen opkrikken – opschuiven in het peloton, zeg maar. “Over het algemeen blijft je IQ vrij stabiel doorheen je leven. Er zit wel een beetje speling op. Je omgeving speelt een rol. Stel dat je van een couch potato evolueert naar een ambitieus persoon in een uitdagende job: dan kan je IQ wat stijgen, van 100 naar 110 ofzo.” Maar dus ook niet meer dan dat? “Nee, intelligentie is nu eenmaal voor een deel genetisch bepaald, en ja, een hoog IQ geeft iemand een head start in het leven, die je niet makkelijk dichtrijdt.”
Samenvattend: het gaat dus al vrij vroeg berg-af, al stijgen sommige vaardigheden langer, en nemen ze trager af. “Klopt,” zegt Ralf Krampe. “We moeten snel afhaken in de sprint, maar expertise is een langeafstandsrace, waarin we lang mee kunnen. Tot helemaal in de laatste fase van ons leven. Als de biologische basis van onze intelligentie, ons brein, het begeeft, dan stuikt alles onvermijdelijk in elkaar.”
Bron:
Universiteit Leuven
