laat ik me eerst even voorstellen:
Simon Koorn
voormalig importeur van Brompton vouwfietsen in de BeNeLux en eigenaar van Fiets à parts.
Ik meen enig vestand te hebben van biomechanica, ergonomie, fietstechniek en fietsgebruik in relatie tot verkeer en mobliteit.
Kan het dragen van een fietshelm ernstig hoofdletsel voorkomen of verhoogd het eerder de kans op ernstig letsel?
Vooropgesteld,
helmen in het algemeen kunnen zeer nuttig zijn voor het beschermen van de persoon die ze draagt.
Geen wonder, immers dat is waarschijnlijk ooit het doel geweest vanaf het moment dat mensen helmen hebben 'ontworpen' en zijn gaan dragen.
Ooit was ik een groot voorstander van het gebruik (in koers/tijdrit/training) van (goede) fietshelmen. Ik heb zelfs lange tijd geloofd tenminste tweemaal m'n leven te danken te hebben aan het zelf dragen van een fietshelm...,
inmiddels weet ik beter.
<b>Wat is een fietshelm/valhelm...?</b>
Om die vraag te beantwooorden kan het geen kwaad je eens af te vragen met welk doel helmen in eerste instantie werden gemaakt en gebruikt.
Daarna wordt het interessant je eens af te vragen waarom we zo'n ding op de fiets/tijdens het fietsen zouden moeten dragen...,
wat voor soort helm een fietshelm is/moet zijn...,
je tegelijkertijd eens afvragen wat dan een goede fietshelm zou zijn...,
aan welke eisen zo'n ding zou moeten voldoen...
en of dat fysisch en fysiologisch mogelijk is?
Het antwoord op al deze nog te nader te formuleren/preciseren vragen is even bizar als ontluisterend...,
met als uiteindelijke wellicht verbijsterende conclusie:
goede fietshelmen (valhelmen) bestaan niet...,
... kunnen niet bestaan!!!
<b>Waarom is een goede valhelm een idéfix?</b>
Omdat fietshelmen noch andere valhelmen in staat zijn voldoende energie op te nemen en af te geleiden van het hoofd/schedel, nek en schouders om daarmee hoofd- en nek-letsel te voorkomen...,
sterker nog de kans is groot dat iemand blijvend hersenletsel oploopt aan valpartij met helm waar hij hoogstens (ook zeer vervelend) een hoofdwond en/of paar flinke schrammen aan het hoofd en misschien kneuzing van zijn schedel zou hebben overgehouden wanneer geen helm was gedragen.
<b>Een stukje helm-geschiedenis...</b>
Laten we maar bij het begin beginnen; Wat moet het 'oorspronkelijk' doel van de uitvinding en het eerste ontwerp van een helm zijn geweest.
Hoewel je op een dergelijke vraag natuurlijk nooit een volledig antwoord kan geven, is het wel mogelijk je een idee te vormen van het waarschijnlijk oorspronkelijk gebruiksdoel van helmen. Helmen, ook in hun meest primitieve vorm, waren bedoeld het hoofd te beschermen tegen geweld van buitenaf, wapengeweld wel te verstaan.
En daarmee is de helm feitelijk zelf een wapen, en net als een schild, harnas maliënkolder e.d. een verdegingswapen.
Helmen waren en zijn bedoeld en geschikt voor het afweren, afketsen van slingerstenen, pijlpunten, zwaardslagen, stokslagen, bijlhouwen en meer van dat soort ongemak.
De evolutie van helmontwerpen laten ook heel goed zien waartegen een helm diende te beschermen. Naast vele decoratieve toernooi-helmen en ander modieuze grollen en grillen is aan de ontwikkeling van de diverse helmvormen duidelijk af te lezen welke vormen effectief waren en in wat voor soort van gevechtsvoering een bepaalde vorm van voordeel was.
Ruiterhelmen (ridderhelmen) werden tijdenlang zodanig geconstrueerd dat een klap die niet afgleed of afketste niet zozeer het hoofd maar de schouders/harnas van de drager belastte; Dergelijke helme rusten deels op de schouders of de rest van het harnas. Dit was enigzins effectief tegen zware slagwapens zoals strijdbijlen, dommekrachten en ploertendoders. Door de helm van boven schuin of bol te laten aflopen ketsten scherpe en lichtere wapens er ook nog goed van weg.
Maar dergelijke helmen waren log en beperkten de beweingsvrijheid sterk.
Met de komst van (krachtiger) vuurwapens waren zware (ruiter-)harnassen min of meer zinloos en tegen piekeniers konden dergelijke logge ruiters ook al weinig uitrichten, eenmaal van hun paard afgeworpen moesten ze het afleggen tegen (letterlijk) lichter bewapenden. Desondanks behield de helm haar waarde. Tegen het einde van de middeleeuwen ontwikkelde zich een ander soort helmen dat relatief licht was maar wel zeer effectief was in het afweren van zwaardslagen, pieken en kogels; Hoogtepunt van deze ontwikkeling is misschien wel de 'Spaanse' of Moorse helm. De helm geleid de meeste slagen kogels zodanig dat ze niet alleen afketsen maar dat neerwaartse degenhouwen onderaan de helm ook nog eens sterk zijwaarts dwingen zodat ze niet alsnog op de schouders belanden. Bovendien laat deze helm ook nog eens een breed gezichtsveld open terwijl tegelijkertijd ook het aangezicht redelijk wordt beschermd bij neerwaartse slagen(iets wat bij ander helmvormen slecht word bereikt daar het blikveld veel verder te verkleinen.
De Spaanse Morion
Latere ontwikkelingen zijn steeds meer gericht op het afketsen van kogels en minder op bescherming bij handgemeen, desondanks blijft de helm als van nature deel uitmaken van het militair gevechtstenue. De functie werd echter steeds minder duidelijk waarbij een helm steeds meer bedoeld leek de drager te beschermen tegen (klein) vallend materiaal (scherpe) kogels gingen er steeds gemakkelijker dwars doorheen.
En tegen (klein) vallend ongemak bieden helmen best een aardige bescherming in die zin dat het je al gauw een flinke buil of hoofdwond kan besparen.
Daarmee lag een geheel nieuw werkveld open voor de helm als beschermmiddel op de werkplek.
En ter voorkoming van hoofdwonden kan een helm zelfs bij valpartijen in het verkeer best aardig werken, scheelt algauw een bebloedde kop.
Daarmee is de valhelm geboren, voor fietsers en motorrijders, en zeker bij snelle motorrijders biedt zo'n ding ook nog eens een flinke bescherming tegen allerhande rondvliegend ongemak (stenen/insecten etc.).
Maar kan een valhelm ook beschermen tegen ernstig hoofdletsel (hersenschudding, schedelbreuk) nekletsel etc..
't Zou zo mooi zijn.
In de Riddertijd wisten ze het al, als de klap groot genoeg is om een schedel te beschadigen helpt een helm alleen als hij de klap van het hoofd wegneemt en op de (sterkere) schouders afwendt. Maar dat moeten je schouders dan wel bezuren als het al lukt.
Zou nu zo'n klap van een dommekracht bovenop het hoofd groter of kleiner zijn dan wanneer je zelf (met enige vaart) ergens met je kop tegenaan knalt bij een valpartij of ongeluk.
Een simpel rekensommetje doet vermoeden dat eigengewicht waarschijnlijk groter is dan het gewicht van een met kracht neerdalende dommekracht en als je je eigen snelheid (of die van de auto waar je tegenaan knalt) daarin betrekt is het duidelijk dat een valhelm voor fietsers en motorrijders bij een val meer te verduren krijgt dan een ridderhelm die op de (geharnaste)schouders rustte.
Mensen die het rekensommetje heel serieus hebben gemaakt komen tot geen andere conclusie, daarbij constateren ze bovendien dat als een helm zo'n klap in hoge mate zou moeten kunnen absorberen om te voorkomen dat niet alsnog de inhoud of de nek ernstige schade zou kunnen oplopen.
Daarbij constateerden ze tevens dat zelfs helmen die aan de strengste normen voldoen reeds bezwijken bij een fractie (2-10%) van de kracht die nodig is om de gemiddelde schedel te beschadigen waarbij de hoeveelheid geabsorbeerde/'vernietigde' energie vrijwel verwaarloosbaar is zodat uiteindelijk het merendeel alsnog aan de hersens en/of de nek wordt doorgegeven.
Erger is dat is dat in veel gevallen het dragen van een helm de hefboom en de versnelling van de uitgeoefende kracht aanmerkelijk kan versterken bij een draai- of zwaai-effect waarbij bovendien het eigengewicht van de helm in veel gevallen meer energie aan die beweging toevoegt dan zij in eerder instantie wist te absorberen/'vernietigen'.
Dat betekent dus feitelijk dat een fiets-/val-helm minder bescherming biedt dan nodig is om ernstig letsel te voorkomen en er zelfs aan bij kan dragen dat er meer energie aan het hoofd of nek wordt doorgegeven dan het geval zou zijn zonder dat er een helm gedragen zou worden.
Desondanks zijn we 'allemaal' (inclusief 'onnadenkende' artsen) ervan overtuigd dat helmen...,
ooit 'uitgevonden' om zwaardslagen en pijlpunten en slingerstenen e.d. af te ketsen...,
geschikt zouden zijn ernstig hoofdletsel als gevolg van valpartijen en botsingen te voorkomen dan wel de gevolgen daarvan minder ernstig te doen zijn. 't Is één grote illusie die uiteraard ook (bewust zowel als onbewust) commercieel flink kan worden uitgebuit.
Erger is ook nog eens dat het gebruik valhelmen zelfs kan bijdragen aan het verergeren van hersenletsel...;
Dit door dat het bij relatief kleine klappen veelal de expansie en vervormingsvrijhijd van de schedel (flink) kan beperken...,
met als gevolg dat de schedelinhoud eerder erger dan minder erg geschud zal raken.
Het simpele feit dat zo'n helm ook nog eens niet in staat kan zijn de kans op een schedelbreuk (noemenswaardig) te verkleinen...,
omdat de helm reeds bij minder dan 1/20 deel van de klap die nodig is om een schedel te doen barsten of breken bezwijkt...,
en tegelijkertijd door de bewegingsvrijheid en expansievrijheid van de schedel te beperken de kans op een schedelbreuk plus hersenletsel bevordert...,
zou een teken aan de wand moeten zijn en er voor moeten zorgen dat het dragen van fietshelmen eerder als gevaarlijk dan als veiligheidsbevorderend zou moeten worden bestempeld.
<i>(Wat de exacte overeenkomsten en verschillen met (goedgekeurde) ruiterhelmen zijn weet ik niet (heb ik me nog nooit in verdiept) maar ik vermoed dat het sterk vergelijkbaar zal zijn in de uitkomst aangaande het bevorderen van de veiligheid van de dragers.)</i>
<b>Waarom maak ik me er zo druk om?</b>
Omdat ik me steeds weer verbaas over de commerciële uitbuiting van de collectieve veiligheidsangst juist waar het aangeboden alternatief berust op leugens en fictie.
Hoewel ik me er sinds ik niet meer actief aan wielrennen/schaatsen doe niet meer zo mee bezighield...,
als gewezen framebouwer, ontwerper van fietsen en actief als importeur van een redelijk bekend fietsmerk laat het je toch nooit helemaal los.
De afgelopen jaren werd m'n interesse in het onderwerp hernieuwd door m.n. de discussie over het nut van fietshelmen op de Yahoo Talk-group BromptonTalk die ik uit hoofde van m'n vak 'monitoorde'.
En hoewel ik inmiddels al jaren overtuigd was van het geringe nut van fietshelmen deed het me weer eens dieper in de materie duiken.
De discussies op BromtonTalk...,
http://sports.groups.yahoo.com/group/BromptonTalk/
konden en kunnen hoog oplopen,
maar wat steeds weer opviel is dat tegenstanders van helmplicht vaak met harde cijfers en onderbouwde argumenten komen waar voorstanders van het gebruik van fietshelmen en helmplicht meestal niet verder komen dan het verwoorden van angst en emotie; De enkele aangehaalde onderzoeken die het nut van fietshelmen zouden aantonen zijn vaak, met simpele middelen, onderbouwd onderuit te halen. Hetzelfde geldt voor statistische bewijzen van het nut van dragen van fietshelmen.
Ik voel me nu en hier niet geroepen bewijzen aan te voeren en verwijs ik hier bewust niet (direct) naar veelvuldig elders aangehaald onderzoek, maar ik zou willen dat mensen, en met name artsen, gewoon zelf eens gaan nadenken door eens een iets anders en minder emotioneel geladen geluid te laten horen.
Wie nadenkt snapt dat een het grootste veronderstelde nut van valhelmen op een idéfix moet berusten.
Ga maar eens op zoek en je stuit op hele interessante correlaties tussen (het niet) verminderen van letsel bij het (verplicht) dragen van helmen.
daar waar er wel een (geringe) teruggang is te constateren is dit eenvoudig aantoonbaar eerder te wijten aan het andere (mindere) gebruik van de fiets als verkeersmiddel (hetgeen soms zelfs aantoonbaar mede het gevolg is van het verplicht dragen van een fietshelm).
Simon Koorn
