Waarom zijn er stratovulkanen op IJsland?

Moderators: jkien, Xilvo

Reageer
Gebruikersavatar
Berichten: 72

Waarom zijn er stratovulkanen op IJsland?

Ik heb altijd geleerd dat stratovulkanen vooral op convergente breuken voorkomen en schildvulkanen in divergente zones. IJsland ligt op een divergente breuk. Toch komen er veel stratovulkanen voor (Hekla, Bardarbunga). Kan iemand mij uitleggen hoe dat komt? Ik weet dat IJsland ook op een hotspot ligt, maar volgens mij levert dat ook vooral schildvulkanen op. 

Gebruikersavatar
Moderator
Berichten: 8.166

Re: Waarom zijn er stratovulkanen op IJsland?

Dit is wat ik er als leek van weet, hopelijk kunnen anderen het aanvullen/verbeteren:
 
Het verschil tussen beide hoofdtypes ligt hem in de samenstelling van het magma.
Zit er relatief weinig silica in, dan is de magma dun vloeibaar, gassen kunnen er vroegtijdig uit ontsnappen en een uitbarsting is meestal mild. Rivieren van traag stromend lava dat lang vloeibaar blijft reiken tot ver van de uitbarsting en leveren een platte schildvulkaan op. Schildvulkanen komen inderdaad veel op breuklijnen, maar volgens mij zowel bij de convergerende breuken als de divergerende- (zoals bij IJsland). Schildvulkanen zijn dus laag met een groot oppervlak, en bestaan voor het grootste deel uit massief gestold lava. Een buitenaards voorbeeld:
 
Olympus-Mons.jpg
Olympus-Mons.jpg (122.72 KiB) 2617 keer bekeken
De grootste schildvulkaan in het zonnestelsel. Olympus Mons op Mars. Bron: Nasa.
 
Is er veel silica aanwezig, dan is de magma erg taai/viskeus. Gassen, waaronder waterdamp, zullen ingesloten blijven en wanneer de magma vrij komt en de omgevingsdruk wegvalt plotseling sterk uitzetten. De magma explodeert door de interne gasdruk als het ware en wordt in kleine stukjes verdeeld die snel afkoelen en dichtbij de explosie weer neerregenen. Deze stratovulkanen zijn hoog en instabiel, want ze bestaan uit minder samenhangend as, stenen en stukjes sponsachtig gestolde lava dat we kennen als puimsteen (tezamen tefra genoemd).
 
Dit soort vulkanen komt onder meer voor bij subductiezone's zoals in de Andes. Daar schuift de oceaanplaat (met veel water) onder de continentale plaat door de mantel in, en de lichtere taaie bestanddelen werken zich omhoog waar ze vaak voor explosieve erupties zorgen. Stratovulkanen zijn te typeren als hoge hopen min of meer los tefra, bekende voorbeelden zijn de Stromboli en Vesuvius en de Arenal:
 
Costa Rica 081.jpg
Costa Rica 081.jpg (121.25 KiB) 2617 keer bekeken
Typische stratovulkaan. De Arenal in Costa Rica. Bron: m.u.
 
Als een hotspot zich door de silicarijke aardkorst boort kan er ook een stratovulkaan ontstaan, en ik denk dat dit gebeurt bij de Hekla, Eyjafjallajökull & Co, die zich qua typering tussen een spleet- en een stratovulkaan in bevinden. Enige kilometers diep onder deze vulkaan bevindt zich een reservoir magma met basalt en silica (SiO2). In dit reservoir van vloeibaar gesteente zakt het zwaardere mafische basalt naar beneden en het taaie felsische silicarijke magma komt boven drijven. Als de spleet opent dan start de uitbarsting explosief, en later volgt de rustiger lava-uitstroom van het mafisch magma. De vulkaan zou dus een gelaagd uiterlijk van tefra/basalt kunnen hebben en qua uiterlijk tussen een schild- en een stratovulkaan inzitten.
 
Er zijn ook andere mengvormen mogelijk, zo is het lagere deel van de Etna een schildvulkaan, terwijl de top een stratovulkaan is. Kennelijk was het magma vroeger minder rijk aan silica dan nu het geval is:
 
P4290083.JPG
P4290083.JPG (68.06 KiB) 2617 keer bekeken
alcantara gorge.jpg
alcantara gorge.jpg (90.97 KiB) 2617 keer bekeken
De stratovulkaan toppen en de basalt bodem van Etna. Bron: m.u.

Gebruikersavatar
Berichten: 72

Re: Waarom zijn er stratovulkanen op IJsland?

Volgens mij komt je antwoord aardig in de richting. Omdat ik niet zo 1-2-3 antwoord had verwacht (aardwetenschappen leek me niet zo'n actief forum) heb ik het gisteren ook aan een geoloog voorgelegd. Hij zegt: Er komen op IJsland obsidiaan en ryolietbergen voor… dat zijn erupties van heel taai, silica-rijk magma. Eigenlijk hoort er geen explosief vulkanisme voor te komen daar waar twee platen uit elkaar bewegen, zoals bij IJsland. Vervolgens geeft hij twee mogelijke verklaringen. 1) het magma differentieert in de diepte en vervolgens neemt het dun-vloeibare deel een andere route omhoog dan het wat stroperige restant. 2) lang geleden was hier wel een convergente zone (Caledonische orogonese) waarbij oceanische korst subduceerde die nu door de hotspot weer wordt opgewarmd. 
 
Mij gaat dit allemaal net iets boven de pet, maar de strekking kan ik wel volgen. Voor nu heb ik er genoeg aan te weten dat de wetenschap er kennelijk ook nog niet uit is. 

Reageer