Wetenschapsforum

Vanaf het allereerste begin brengt de mens geluiden voort. Zijn verschijnen in de wereld wordt aangekondigd door een schreeuw en gedurende het eerste levensjaar worden lust en onlust gevocaliseerd door kraaien, frazelen, tateren en huilen. Deze aanvankelijk orale uitingen leunen zeer dicht aan bij het affect; het zijn sonore vormen waarin de lichamelijke sensaties gestalte krijgen. Vermits deze emotionele uitdrukkingen plaatsvinden binnen een wereld waarin moeder en kind nog niet duidelijk van elkaar zijn onderscheiden (symbiose), blijven ze hoofdzakelijk in zichzelf besloten en niet primair gericht op communicatie (narcisme). Zingen en spreken vinden hun oorsprong in deze narcistische fase en elke verdere muzikale ervaring blijft verwijzen naar deze oorspronkelijke symbiotische en affectgebonden ervaring.

Het is slechts na het eerste levensjaar dat het geluid zich geleidelijk in¬voegt en onderwerpt aan het spreken (talige articulatie). Het spreken lijkt zich in de eerste plaats te richten op communicatie, maar het vocale aspect (de prosodie, het analoge) blijft ook daar — zij het op een eerder onbewust of voorbewijst niveau — van beslissende betekenis. Afhankelijk van de mate waarin het spreken een oefening in affectbeheersing is, draagt het meer of minder de sporen van de lichamelijkheid. Deze licha¬melijkheid is echter voortaan — d.w.z. nadat het lichaam als een eenheid wordt ervaren en verschijnt voor de ander — individualiserend: de ander herkent mij voor alles in mijn stem. Niet de gedachten, herinneringen of fantasie maken mij tot diegene die ik ben, maar de stem waarin de an-der mij herkent.

Psychose en muziek

Men zou kunnen zeggen dat de psychoticus zich permanent ophoudt in de symbiotische ruimte die als kenmerkend voor de muziek werd beschreven. Psychotici zijn gericht op eenheid en versmelting, op de eenheid zoals die bestaat tussen moeder en kind. Het lijkt of ze die eenheidservaring nooit kunnen opgeven, bevreesd als ze zijn dat dit opgeven zou betekenen dat ze er ook radicaal en definitief van gescheiden zijn. Blijkbaar ontstaat er geen of onvoldoende fantasie- of spelactiviteit die weer een verbinding met deze oorspronkelijke symbiose zou kunnen leggen of ze zou evoceren.

Omwille van deze omstandigheid ontwikkelen psychotici een zeer merkwaardige en ambigue relatie tot de muziek. Ofwel versmelten ze zodanig met de muziek of het muzikale spel dat ze zich er haast niet meer uit kunnen losmaken, ofwel blijven ze een ongeïnteresseerde en onberoerde buitenstaander. Tijdens het muzikale samenspel ziet men vaak dat de psy¬choticus zich gaat versmelten in de groeps- of partnerimprovisaties. Tot op zekere hoogte zou men deze versmelting kunnen vergelijken met wat zich afspeelt bij een orkestmuzikant wanneer die probeert zo goed mogelijk bij te dragen tot het realiseren van een samenklank, een collectief sonoor object, ten koste van de uitdrukking van zijn eigen individualiteit. Maar ook de mu¬ziek zelf stimuleert deze symbiose, vermits tonen en vooral ritmes die gelijk¬tijdig worden gespeeld, versmelten tot één harmonische klank.

Bij het begin van de behandeling zal de psychoticus tijdens de groeps¬improvisaties op zoek gaan naar een gemeenschappelijk groepsmetrum of ritme, en wel zodanig dat hij volledig kan versmelten in het geheel. Dat contrasteert fel met de muzikale improvisaties van neurotici: daar is chaos troef, want elke deelnemer probeert zich individueel zo goed mogelijk te manifesteren en te onderscheiden van de anderen.

Een ander fenomeen dat optreedt bij het spelen van een dragend groepsritme is het verschijnen van een veranderde bewustzijnstoestand. Intensieve gevoelsbelevingen zoals extase, intense vreugde, het oproepen van innerlijke beelden zoals de dans van een primitieve stam en lichamelij¬ke sensaties (bv. warmtegevoel) kunnen optreden. Groepsleden die zich om allerlei redenen niet kunnen binden aan dit groepsritme of er zich niet door kunnen laten dragen, en zich derhalve uitgesloten voelen, kunnen onaangename ervaringen beleven zoals sterke onmachtgevoelens, angst en psychosomatische klachten (bv. hoofdpijn). Psychotici zijn gefrustreerd wanneer de muzikale improvisaties niet in een gemeenschappelijk ritme of metrum worden gespeeld. Met woorden of geba¬ren breken zij soms het muzikale spel af en geven instructies, zodat een plat¬form kan ontstaan voor een gemeenschappelijk symbiotisch muzikaal spel.

Het een en ander geeft een duidelijk beeld over hoe het muzikale zich op een formeel gelijkaardig niveau afspeelt als waar de psychoticus zich be¬vindt, dat het gebruik van muziek op een eminente wijze aansluit bij zijn belevingswereld. Maar vermits muziek een kunstzinnig medium is, schrijft de ‘psychotische’ muzikale beleving zich anderzijds ook volledig in het symbolische in.

Grect, een vrouw die pas een psychotische fase heeft doorgemaakt, vertelt dat zij tijdens de muzikale groepsimprovisaties die heel sterk op het tot stand ko¬men van een gemeenschappelijk ritme en een groepsklank waren gericht, ge¬regeld de ervaring had dat haar muzikale uitdrukking of spel versmolten werd in de groepsklank en het groepsritme. Daarbij had ze enerzijds het aan¬gename gevoel compleet opgenomen te zijn in het muzikale, maar anderzijds werd ze geconfronteerd met een soort beangstigende evocatie van haar psy¬chotische ervaring waarbij ze zichzelf, haar eigen identiteit verloor.

In de mate dat zij echter deze ‘psychotische’ ervaring tijdens het musiceren ging zien als een essentiële component van het muzikale zelf, verdween de angst. In het licht van deze ‘artistieke’ ervaring ging zij zelfs haar oorspron¬kelijke psychose een andere en meer uitwisselbare betekenis geven. De regressieve psychotische ervaring uit haar gewone leven kreeg in deze con¬text het statuut van een kunstzinnige ervaring. Het is als muzikant dat de muziektherapeut het regressiesymbiotisch opgaan in de klank, het ritme en de groep definieert: dat de grenzen tussen zichzelf en de ander vervagen wanneer men opgaat in het muzikale object is iets wat elke musicus op een genotvolle wijze beleeft.

De muziek als transitionele ruimte

Hoe ‘fusioneel’ en regressief de muziek ook is, ze heeft ook een communica¬tieve waarde. De psychoticus die zich in zijn autistische wereld heeft terug¬getrokken, is soms nog moeilijk met woorden te bereiken. De muziek als non-verbaal medium en als regressief object geeft niet alleen op een meer evidente wijze toegang tot de wereld van de psychose, tegelijkertijd is ze het middel bij uitstek voor de psychoticus om zich te kunnen uitdrukken. We onderstreepten al hoe moeilijk het voor de psychoticus is te geloven dat hij via de symbolische activiteit van fantasie en spel iets van die oor¬spronkelijke eenheidservaring zou kunnen evoceren en dus vasthouden. Kinderen slagen erin iets van die eenheid met de moeder op een symboli¬sche wijze te onderhouden terwijl ze er zich in éénzelfde beweging van losmaken. Door het vinden van zogenaamde ‘transitionele objecten’ in de vorm van een dekentje, een beertje of een ander object dat de moeder representeert, creëren zij een transitionele ruimte die het midden houdt tussen de symbiotische betrokkenheid op de moe¬der en de objectgerichtheid. Het is het transitionele object dat de separatie mogelijk maakt. De substitutionele creatieve objecten maken de scheiding mogelijk en draaglijk.

In het kader van de muziek situeert de transitionele ruimte zich in het spel, waarin het subject niet meer samenvalt met zichzelf. Op het moment dat men bijvoorbeeld angst tot uitdrukking brengt, ze speelt, ontstaat er een ruimte tussen het subject en de gespeelde angst. Het uitdrukken valt niet meer samen met wat men uitdrukt, er heeft een symbolisering plaats¬gevonden.

Wanneer de angst wordt gespeeld, ontstaat er wezenlijk iets an¬ders dan wanneer men enkel angstig is. Er treedt een ontdubbeling op van het lijdend subject en het subject dat speelt dat hij lijdt. Het kind dat speelt met zijn beertje en hierin zijn moeder vasthoudt, weet dat de moeder elders is. Het beertje en de moeder vallen niet samen dank¬zij het spel. Het muzikale object is zoals het beertje, namelijk datgene wat de separatie mogelijk en draaglijk maakt.

Belangrijk is tevens dat de muziektherapeut mee kan spelen. Door dat meespelen geeft de therapeut in een vorm van ‘rêverie’ mee uitdrukking aan het muzikale spel van de psychoticus. Rêverie is het denken en de hou¬ding van de therapeut die vorm geeft aan de chaotische, ondraaglijke bele¬vingen van de patiënt.

Het medium muziek biedt het voordeel dat de patiënt niet alleen hoeft te zijn in zijn uitdrukking en beleving. De muziektherapeut heeft de mid¬delen om, zonder de patiënt te moeten onderbreken, bij hem te zijn, niet alleen door zijn houding maar ook door zijn empathisch meespelen. Hier¬door kan de patiënt, soms voor het eerst, het gevoel hebben dat iemand bij zijn beleving stilstaat. De emoties kunnen worden uitgedrukt en gemeen¬zaam gedragen. Dit empathisch meespelen en deze acceptatie doen een vertrouwensbasis ontstaan.

Wat hier staat is complete nonsens. Komt vast en zeker van een of andere zweefsite. Maar heeft dus niets met wetenschappelijke psychologie te maken, en daarom komt hier een slotje op tenzij TS nog zinnige dingen wil aandragen.

Kebabskie schreef:De tekst is niet afkomstig van het net, maar uit een boek dat ik heb uit de bib: Zin in waanzin: de wereld van schizofrenie. Aangezien het boek in '96 is verschenen en dus al 11 jaar oud is, kan je wel eens gelijk hebben...

Mijn excuses, mag dus een slotje op