Wetenschapsforum

'Waarom?' Dat is de vraag die bij vrienden en familieleden blijft rondspoken als een naaste zelfdoding heeft gepleegd. De Gentse professor Kees Van Heeringen doet nu een poging tot antwoord: 'De hersenen werken anders.' Een oplossing is in zicht. Koen Baumers

Een team van Gentse wetenschappers is erin geslaagd een doorbraak te forceren in het onderzoek naar zelfdoding. In een wetenschappelijk artikel in Psychiatry research publiceerden de onderzoekers van het Departement voor Zelfmoordonderzoek (UGent) hun baanbrekende bevindingen.


Onderzoek naar het voorkomen van zelfdoding is belangrijk. Alleen al in Vlaanderen maken gemiddeld drie mensen per dag een einde aan hun leven. Dagelijks belanden er nog eens dertig in het ziekenhuis na een poging. Elk jaar zijn er vermoedelijk duizenden gevallen die verborgen blijven.


Vooral de vraag 'waarom' klinkt luid, want er zijn veel mensen met een depressie die helemaal nooit aan zelfmoord denken. 'Zelfmoordneigingen en depressies zijn nauw met elkaar verbonden, maar er zijn maar weinig depressieve mensen met zelfmoordneigingen', zegt professor Kees Van Heeringen. 'Nu blijkt dat dit komt omdat de hersenen anders werken.'


Mentaal bijziend


'In eerder onderzoek kregen mannen met een depressie een reeks foto's van gezichtsuitdrukkingen voorgeschoteld', vertelt Van Heeringen. 'De mannen die al een zelfmoordpoging hadden ondernomen, reageerden heel anders dan degenen die dat niet hadden gedaan. Vooral als ze een kwaad gezicht te zien kregen, reageerden ze veel angstiger dan de anderen. Dat betekent dat ze in het echte leven ook veel emotioneler reageren. Je zou kunnen zeggen dat ze mentaal bijziend zijn, want het hersendeel waarmee je oplossingen bedenkt, was verstoord. Daardoor overschatten ze negatieve dingen en is hun gedrag bepaald door hun huidige, emotionele pijn. Ze zien dus geen toekomstperspectief.'


Het onderzoek dat Van Heeringen en zijn collega's zopas hebben afgerond, spitste zich toe op de emotionele pijn en de ernst van hun zelfmoordgedachten. Ze deden hun onderzoek met 39 proefpersonen. 'We hebben ontdekt dat er geen verband is tussen de ernst van de depressie en de ernst van de zelfmoordgedachten', zegt Van Heeringen. 'Sommige mensen kunnen een heel zware depressie hebben, maar zonder al te veel emotionele pijn. Dat betekent dat de hersenen heel anders werken.'


Die bevindingen kunnen verregaande gevolgen hebben. 'Met dit onderzoek kunnen we de zelfmoordgedachten op zich misschien niet voorkomen, maar we hebben toch een stap gezet in de richting van het voorkomen van zelfdoding. We hebben nu in kaart gebracht welke delen van ons brein betrokken zijn, waardoor we er met gesprekken en geneesmiddelen voor moeten kunnen zorgen dat de gedachten niet tot de daad drijven.'


Wat de oorzaak is van die gedachten, blijft wel nog gissen. 'Zeker is dat erfelijkheid een rol speelt, maar er zijn ook mensen die zelfmoord plegen zonder dat er al in hun familie anderen zijn geweest', zegt Van Heeringen. 'In dat geval liggen trauma's op jonge leeftijd vaak aan de basis.'

This study aimed at determining the functional neuroanatomy of mental pain, a hitherto neglected symptom in the study of depression, which according to DSM-IV is stronglylinked with suicide. Mental pain (measured with the Orbach & Mikulincer Mental Pain Scale), suicidal ideation (measured using the Hamilton Rating Scale for Depression), hopelessness (measured using Beck's Hopelessness Scale), and regional cerebral blood flow as measured with single photon emission computed tomography were assessed in 39 depressed individuals. Levels of mental pain were significantly and positively associated with suicidal ideation and levels of hopelessness. When compared with patients with low levels of mental pain, those with high levels of mental pain showed relatively increased perfusion in the right dorsolateral prefrontal cortex, occipital cortex and inferior frontal gyrus and in the left inferior temporal gyrus, and relatively decreased perfusion at the medulla. The findings indicate that mental pain in depressed patients is associated with an increased risk of suicide and that high levels of mental pain are associated with changes in perfusion in brain areas that are involved in the regulation of emotions. Further study is warranted to understand whether this association reflects increased emotional processing or decreased cognitive control over mental pain in depressed individuals.

Die bevindingen kunnen verregaande gevolgen hebben. 'Met dit onderzoek kunnen we de zelfmoordgedachten op zich misschien niet voorkomen, maar we hebben toch een stap gezet in de richting van het voorkomen van zelfdoding. We hebben nu in kaart gebracht welke delen van ons brein betrokken zijn, waardoor we er met gesprekken en geneesmiddelen voor moeten kunnen zorgen dat de gedachten niet tot de daad drijven.'