Wetenschapsforum

Mensen grijpen terug naar eten uit het verleden in tijden van crisis. Uit historisch onderzoek van Anneke Geyzen aan de Vrije Universiteit Brussel blijkt een duidelijke relatie tussen crisis en de populariteit van nostalgisch voedsel. Historica Anneke Geyzen analyseerde voor dit onderzoek culinaire artikels en receptenrubrieken uit drie vrouwenmagazines uit de periode 1945 -2000.


Wat zetten we met de feestdagen op tafel? Dit jaar zullen veel recepten uit oma’s schriftje worden bereid nu de wereld in een financiële crisis verkeert. Uit recent onderzoek van Anneke Geyzen blijkt immers dat in de periode 1945-2000 het crisiselement de rode draad was bij het oprakelen en vormgeven van zogenaamde ‘tradities’ en ‘grootmoeders keuken’.

De moeilijke naoorlogse jaren, economische crises en verscheidene politieke impasses hadden veel invloed op artikels en recepten in de vrouwenmagazines. Tijdens economische crises voerde de overheid een landbouwpolitiek om de eigen productie te promoten en import tegen te gaan. Tijdens de economische crisis van de jaren 1970 werd er in vrouwenmagazines dan ook campagne gevoerd voor ‘vertrouwde smaken’ en recepten ‘van bij ons’. De onzekerheden van de crisis zorgden ervoor dat werd gezocht naar houvast en die werd gevonden in recepten ‘op grootmoeders wijze’ en ‘op Vlaamse wijze’. Het aantal verwijzingen naar buitenlandse recepten, nam in deze periode aanzienlijk af.


40.000 recepten

Anneke Geyzen heeft voor dit onderzoek culinaire artikels en receptenrubrieken van drie vrouwenmagazines geanalyseerd: het maandblad van de Belgische Boerinnenbond/KVLV (De Boerin/Bij de Haard/Eigen Aard), het maandblad van de Socialistische Vooruitziende Vrouwen (Stem der Vrouw) en het weekblad Het Rijk der Vrouw. In totaal zijn ongeveer 40.000 recepten bekeken, net als de culinaire artikels die in deze magazines werden gepubliceerd.


EHEC-bacterie

Vanuit de sociologie en marketingstudies wordt algemeen aangenomen dat de recente aandacht voor ‘smaken uit het verleden’, ‘traditionele’ gerechten en recepten ‘op grootmoeders wijze’ grotendeels wordt veroorzaakt door de globalisering en industrialisering van de voedselketen. We zijn industriële eters geworden die grotendeels afhankelijk zijn van voedselproductie die op mechanische wijze gebeurt. Bovendien worden supermarkten overspoeld met een aanbod aan buitenlandse producten waarvan we de geografische oorsprong vaak niet kennen. Waar komt het eten op ons bord vandaan en welke weg heeft het afgelegd? Wanneer de consument wordt geconfronteerd met voedselcrises die onlosmakelijk zijn verbonden met geïndustrialiseerde voedselproductie, zoals de dioxinecrisis in de jaren 1990 of de recente EHEC-bacterie, neemt een sluimerend wantrouwen de bovenhand. Een zoektocht naar vertrouwen en zekerheid is het resultaat. Naast de globalisering en industrialisering van de voedselketen spelen echter ook andere factoren mee die een verlangen naar ‘vertrouwde’ smaken aanwakkeren. Economische en politieke crises, bijvoorbeeld, brengen eveneens onzekerheden met zich mee en op culinair vlak wordt dit vertaald in termen als ‘op ambachtelijke wijze’ of ‘op grootmoeders wijze’. Vooral na de Tweede Wereldoorlog en in de jaren 1960 was dit het geval in Vlaanderen. In die perioden werd voortdurend gebruik gemaakt van recepten ‘van bij ons’.


Asperges op Vlaamse wijze

Een mooi voorbeeld van een reactie op politieke onrust vindt plaats in de tweede helft van de jaren 1960. Tot die periode werd de bereiding van asperges met hard gekookte eieren en peterselie eenvoudig ‘sleepasperges met hardgekookte eieren’ genoemd. Wanneer het Vlaamse bewustzijn in de tweede helft van de jaren 1960 werd aangewakkerd, werd deze bereiding plots omgedoopt tot ‘asperges op Vlaamse wijze’.


Het ‘traditionele’ kerstmenu volgens Het Rijk der Vrouw (1956, n°605)

Korstjes met ham en ganzelever

Prinsessenconsommé

Rijst met langoest

Kalfsmedaillon met room, pasteitjes van aardappelpuree met erwtjes

Gebraden reevlees met kersen, aardappelen als stro

Salade

Kaas

Taart met kastanjes

Ijs tutti frutti


En ‘traditionele’ kerstrecepten volgens De Boerin (1947)

De kersttulband

Marmertaart