Wetenschapsforum

Chemici aan de Universiteit van Antwerpen ontdekken waarom Van Goghs gele bloemen grijs worden.


De gele bloemen in het schilderij ‘Bloemen in blauwe vaas’ van Vincent Van Gogh worden bedekt met een grijze korst - althans enkele. Het verschil tussen de twee soorten geel is dat het onaangetaste pigment gebaseerd is op chroom, terwijl de aangetaste kleur het zogenaamde "cadmiumgeel" (cadmiumsulfide, CdS) is. Dit cadmiumsulfide is instabiel en verkleurt over de jaren. De Antwerpse onderzoekers hadden al eerder een schilderij van James Ensor onderzocht: in dit schilderij kleurde het gele CdS wit. Het bleek dat onder invloed van de vochtige lucht en UV-straling het CdS wordt omgezet in CdSO₄.H₂O. [1] Echter kon dit niet het geval zijn bij de Van Gogh: hier zag men immers een grijze kleur en was de verf door een vernislaag afgeschermd van de lucht.

Het schilderij ‘Bloemen in blauwe vaas’. Merk het verschil op tussen de gele bloemen in het midden, geschilderd met chroomverf, en de bloemen rechtsboven die met cadmiumgeel zijn gekleurd. Het detail rechtsboven toont (aan de cirkel) de gebarsten korst. Een klein stukje van de korst is weggehaald en toont de originele, heldere kleur. (Bron: ref [2])


Om de samenstelling van de grijze laag te achterhalen, werden schilfers van de korst onderzocht met verschillende spectroscopische technieken, waaronder infraroodspectroscopie, röntgendiffractie en -fluorescentie. Men kon hieruit afleiden dat de grijze korst grote hoeveelheden cadmiumoxalaat (CdC₂O₄) bevat. Dit soort oxalaatcomplexen wordt over het algemeen gevormd door oxidatie van organisch materiaal of als metabolisch bijproduct van microbiologische organismen. Hierdoor komen oxalaatcomplexen regelmatig voor op kunstwerken die buiten staan, maar waren ze op schilderijen nog nooit waargenomen.


De verklaring die de onderzoekers nu vooropstellen [2] is dat het CdS initieel werd omgezet tot CdSO₄, zoals eerder al was ontdekt bij de schilderijen van Ensor. Als reactie daarop werd er een vernislaag aangebracht, in de hoop het afbraakproces zo te stoppen. Echter kon het CdSO₄ nu oplossen in de vernislaag, en reageren met PbC₂O₄ dat in de vernislaag aanwezig was. Om het nog erger te maken ontstond hierdoor ook PbSO₄ (anglesiet) dat samen met de CdC₂O₄ uitkristalliseerde. Hierdoor ontstond dan de grijze korst.


Het is te hopen dat deze bevindingen een hulp zijn voor conservators om gelijkaardige gevallen in eerder stadium te herkennen en niet de fouten te maken die bij de Van Gogh gebeurden. Ook biedt dit perspectieven om aangepaste conservatietechnieken te ontwikkelen waar dergelijke processen niet kunnen plaatsvinden.


Publicaties:

[1] Van der Snickt, G. et al. Characterization of a Degraded Cadmium Yellow (CdS) Pigment in an Oil Painting by Means of Synchrotron Radiation Based X-ray Techniques Anal. Chem. 2009, 81, 2600-2610, DOi: 10.1021/ac802518z.

[2] Van der Snickt, G. et al. Combined use of synchrotron radiation-based µ-XRF, µ-XRD, µ-XANES and µ-FTIR reveals an alternative degradation pathway of the pigment cadmium yellow (CdS) in a painting by Van Gogh Anal. Chem. 2012, DOI: 10.1021/ac3015627

Nogal laat komt ook de UA zelf met een persbericht.


Interessanter is dat de Van Gogh-pagina van de betrokken onderzoeksgroep nu is bijgewerkt met allerlei extra beeldmateriaal, wat achtergrond over de gebruikte methoden e.d.

Hier is ook informatie te vinden over eerdere projecten.