Weg met de canon!

Jeroen Bouterse

Gister las ik dat besloten is om de historische canon verplichte lesstof te maken op de basisschool en de middelbare school. Als historicus - nou ja, tweedejaarsstudent geschiedenis - word ik wellicht geacht alleen maar blij te zijn met aandacht voor geschiedenis, maar ik denk dat dit erg slecht nieuws is. De redenen daarvoor hangen met elkaar samen, maar ik zal er ten behoeve van de discussie een aantal uit elkaar halen:

1) als er iets problematisch is bij geschiedenis, is het wel het bepalen wat relevant is en wat niet. Een feit ontleent zijn relatieve belang aan zijn samenhang met andere belangrijke feiten en zijn invloed daarop, maar in laatste instantie zijn er geen objectieve maatstaven voor wat er belangrijk is. Dat inzicht is een belangrijk onderdeel van de intellectuele bijdrage die geschiedenis aan het wereldbeeld kan leveren - en we geven middelbareschoolvakken toch niet om de feitenkennis maar om de ontwikkeling van leerlingen? - en het is precies dát inzicht dat dóór het canonkarakter van de canon al meteen ontkend wordt. Want alle nuanceringen in de pers of elders ten spijt, komt het er uiteindelijk gewoon op neer dat de leerling wordt gezegd: "Dit is belangrijk. Leer deze vijftig feiten."

2) omdat relevantie in de geschiedschrijving zo discutabel is, is het al bijzonder moeilijk om te bepalen welke stof er in welke mate moet worden opgelegd aan scholen. Het is in het geheel niet duidelijk waarom een examencommissie of iets dergelijks beter zou moeten weten wat er belangrijk is dan een docent. Dat geldt bij veel vakken, maar om verschillende redenen a fortiori bij geschiedenis. Er lijkt me één goede reden om stof op te leggen, en dat is toetsbaarheid: als de kwaliteit van de historische vaardigheden van de leerlingen landelijk getoetst worden (en dat lijkt me een goede zaak), bestaat de praktische noodzaak om dat aan de hand van hetzelfde onderwerp te doen. Het examenonderwerp mag dus opgelegd worden, en het is op zich prima als een examencommissie daarbij ook aangeeft welke zaken binnen dat onderwerp het meest in aanmerking komen voor toetsing.

Maar bij de canon ontbreekt dat excuus: de stof wordt hier niet opgelegd uit praktische noodzaak, maar vanwege het veronderstelde intrinsieke belang van precies déze stof. Dat bestaat niet.

3) als deze canon iets aantoont, is het 'the closing of the Dutch mind'. Want wat wordt er belangrijk gevonden? Uitsluitend nationale geschiedenis. Ik onderken dat nationale kaders van groot belang zijn geweest in de Europese geschiedenis van de afgelopen eeuwen, en dat het niet vreemd is om die kaders te verdisconteren in de geschiedschrijving. Maar waarom heeft de nationale identiteit ineens een zodanige prioriteit dat die als enige opgelegd(-want-dat-is-het) dient te worden? Met andere woorden: waarom is deze historische canon een nationale canon? Augustinus, Bismarck en Confucius zijn kennelijk optioneel, maar Annie M.G. Schmidt en de grachtengordel absoluut onontbeerlijk in de geschiedkennis van middelbare scholieren.

Dat er een commissie is die bepaalt wat belangrijk is, is vanaf het begin af aan uitermate vreemd geweest, maar ik heb het in eerste instantie beschouwd als een onschuldig en vrijblijvend spelletje voor historici. En vrijblijvend betekent niet noodzakelijkerwijs nutteloos: elk nieuw historisch narratief kan bijdragen aan de visie van een geschiedenisdocent, en op die manier al zin hebben in het onderwijs. Maar wat er nu gebeurt, namelijk dat er één nationalistische visie op de geschiedenis wordt opgelegd aan het onderwijs, ondermijnt in mijn ogen alles waar geschiedenisonderwijs goed voor is. Ik ben benieuwd wat jullie hiervan vinden.

qrnlk

Dit is een voorbeeld van geografie als basis voor geschiedenis, dat lijkt mij niet erg handig.

Lala

Mooi stuk, J.B. k ben het eigenlijk heel erg met je eens. Bij het samenstellen van zo'n canon loopt men natuurlijk ook altijd tegen dilemma's aan. Die wel en die niet, maar waarom die niet?

Lang geleden, toen ik nog geschiedenis kreeg op de middelbare school (dit is puur interesse ja, kijk maar op mijn profiel voor mijn vakgebied) had ik een hele goede leraar die de les begon met:

"Jaartallen vind ik niet belangrijk. Ik wil helemaal niet dat jullie (insert onbelangrijk danwel belangrijk geschiedkundig feit hier) van buiten gaan leren. Dat is niet belangrijk bij geschiedenis. Wat belangrijk is bij geschiedenis is hoe je je bronnen gebruikt. Hoe beoordeel je je bronnen en wat doe je ermee?"

Dat vond hij veel belangrijker en dat kregen we geleerd m.b.v. een kapstok: geschiedenis an sich. Er werd ons een sitiuatie voor de voeten geworpen, we kregen verschillende bronnen aangereikt, we mochten zelf op zoek naar bronnen en we mochten uitzoeken wat er feitelijk gebeurd was. Dat lijkt mij een veel zinvollere vorm van geschiedenisles dan leren dat meneer Huygens heel slim was.

Mja, dat waren nog eens tijden, vroeger op de middelbare school

Assassinator

Dat soort geschiedenis kregen wij ook Lala

Daar was ik héél blij mee en wat ik daar geleerd heb heeft me al meerdere malen in het dagelijks leven en ook op dit forum geholpen. Het zou een achteruitgang betekenen als dat weg zou gaan. Verder ben ik het inderdaad met je eens Jeroen, geschiedenis gaat over de wereld. Alles staat immers met elkaar in verband, de gehele wereld.

da_doc

Tijd voor een dissonantje!

Bij historisch besef hoort toch wel enig begrip voor jaartallen. Dat idee dat jaartallen en vakkennis in het algemeen niet nodig zijn, en dat het vooral om "vaardigheden" gaat, is al weer op zijn retour - te veel onbenullen op de PABO. Kunnen rekenen, spellen, en een paar jaartallen kennen, is een goede basis voor verdere ontwikkeling. Iemand met een beetje algemene ontwkkeling moet toch wel weten wanneer Willem de Zwijger zo ongeveer leefde, wanneer de Gouden Eeuw was, misschien zelfs wel wanneer de Franse revolutie ongeveer plaatsvond. Of de eerste wereldoorlog? De tweede? Het schijnt dat de huidige jeugd vaak zelfs de 2e wereldoorlog niet kan plaatsen in jaartallen - lekker geschiedenis onderwijs!

Natuurlijk moet op de middelbare school geschiedenis interessant en aansprekend gepresenteerd worden. Alleen maar jaartallen is ook niets.

Hildebrand

Ik vind het een goede zaak dat deze canon verplichte lesstof wordt, al ben ik niet helemaal eens met de inhoud ervan. Het geschiedenisonderwijs is veel te lang een verkapte vorm van progressieve indoctrinatie geweest. Het aankaarten van feiten aangaande de geschiedenis van de lage landen die verdere terugreikten dan de Tweede Wereldoorlog werd daarbij als iets verdachts gezien want mogelijk stof voor het aanwakkeren van nationalistische gevoelens. Aan die idiotie lijkt nu een einde te zijn gekomen.

ypsilon

Ik vind het een goede zaak dat deze canon verplichte lesstof wordt, al ben ik niet helemaal eens met de inhoud ervan. Het geschiedenisonderwijs is veel te lang een verkapte vorm van progressieve indoctrinatie geweest. Het aankaarten van feiten aangaande de geschiedenis van de lage landen die verdere terugreikten dan de Tweede Wereldoorlog werd daarbij als iets verdachts gezien want mogelijk stof voor het aanwakkeren van nationalistische gevoelens. Aan die idiotie lijkt nu een einde te zijn gekomen.

Ik weet niet hoe dat in Nederland zit, maar ik heb in mijn eerste vier jaar middelbaar onderwijs alleen les gehad over de geschiedenis voor de wereldoorlogen. In het vijfde jaar kwamen deze aan bod, met aanloop en afloop, en in het zesde jaar de recente geschiedenis.

Wat bedoel je met progressieve indoctrinatie?

Lala

Ik ben het er wel mee eens dat historisch besef belangrijk is. Het is wel goed om te weten dat Willem de Zwijger vermoord is en wanneer dat ongeveer is gebeurd. Dat hoeft echter niet op het jaartal precies, zou het eigenlijk ook niet exact weten. Eind 16e eeuw, dat weet ik nog. Meer is toch ook niet nodig? Als je het maar in de historische context leert plaatsen. Enige feitenkennis is onontbeerlijk daarin, maar het is niet het belangrijkste onderdeel.

da_doc

"eind 16e eeuw" - dat is al heel mooi. Het gaat erom, dat de belangrijkste (subjectief, ik weet het) zaken, en vooral ook hun volgorde, zo'n beetje in de tijd geordend kunnen worden. Exacte jaartallen zijn niet altijd nodig. B.v- dat Willem de Z. iets met de 80-jarige oorlog te maken had, en dat de Gouden Eeuw daarna opbloeide. En dat de Renaissance weer eerder was dan Willem, dat de franse revolutie zo'n beetje samenviel met de onafhankelijkheid van America, etc. Het is wel opmerkelijk, dat dat boek van Geert Mak zo ongelofelijk populair is - mensen zien blijkbaar graag de europese geschiedenis in een breder kader. Ook in Duitsland is het een bestseller - althans de duitse vertaling

Het alleen maar over NL hebben slaat inderdaad nergens op.

Hildebrand

Wat bedoel je met progressieve indoctrinatie?

Daar bedoelde ik politieke indoctrinatie van linkse signatuur mee. Hieronder een stuk tekst uit: BLIND! (www.ziedaar.nl) waarin het wat genuanceerder aan bod komt.

BLIND!

De gewillige geschiedenis

Drie redenen om niet meer te sollen met geschiedenisonderwijs

door Alexander Albicher

I. Politisering van de vakinhoud

Sinds de commissies De Wit en De Rooy eind jaren negentig aan het werk togen, is de discussie over de teloorgang van de canon binnen het geschiedenisonderwijs in alle hevigheid opgelaaid. Belangrijke knelpunten waren volgens de commissies de eenzijdige fixatie op vaardigheden en de overdreven thematisering, die ten koste van het overzicht zou zijn gegaan. Het advies van Commissie de Rooy om de geschiedenis in te delen in tien tijdvakken met bijbehorende kenmerken was een weinig opzienbarende, vrij gangbare keuze. Veel verbazender dan het voorstel zelf was het debat dat zich daarover ontspon, waarbinnen voorstanders van de canon zich beriepen op de noodzaak tot het herstellen van een verloren gewaande nationale identiteit, terwijl tegenstanders zich ten bate van de tolerantie vooral sterk maakten voor een emanciperend, multicultureel geschiedenisonderwijs. Kennelijk beschouwden de meeste commentatoren de bestudering van het verleden hoofdzakelijk als een politieke zaak. De oorspronkelijke vraag naar de oorzaak van het tekort aan historisch besef en de manier waarop we daar in de toekomst generaties meer inhoud en structuur aan kunnen geven, is in het rumoer van deze discussie ernstig naar de achtergrond gedrongen. Bovendien leidt een verkeerde voorstelling van zaken de aandacht af van het feit dat het geschiedenisonderwijs al die tijd wel degelijk een canon heeft gekend.

Die canon is ontstaan uit de kritiek op het soort geschiedenisonderwijs dat tot ver in de jaren zestig de toon aangaf, maar dat rond die tijd steeds meer een anachronisme begon te worden. De felle kritiek van de onderwijsvernieuwers op het beperkte nationale kader en het sterk gekleurde taalgebruik was ook zeker terecht, en leidde halverwege de jaren zeventig tot de eerste pogingen om geschiedenisboeken te zuiveren van etnocentrische vooroordelen en stereotypen. Ook werden de kaders verruimd om nadrukkelijker plaats te bieden aan de geschiedenis van vrouwen, boeren, arbeiders en andere groeperingen, die volgens de hervormers binnen het autoritair en elitair geschiedenisonderricht uit hun jeugd volledig onderbelicht waren gebleven. Ongeveer vanaf de jaren tachtig hebben die inhoudelijke veranderingen zich in de meeste Westerse landen geconsolideerd en is er sprake van een nieuw soort canon, waarvan de ontwikkeling van de democratie en de mensenrechtenkwestie de fundamenten zijn. Gek genoeg heeft men er nooit zo bij stil gestaan dat deze nieuwe, op het eerste gezicht zo vreedzame teleologie in essentie identiek is aan de nationalistische, omdat zij aan de loop van de geschiedenis eenzelfde finaliteit toekent en minstens even sterk moraliseert.

De keerzijde van deze oefening in democratie en humaniteit is dus dat het verleden vaak te nadrukkelijk in dienst van het heden wordt gesteld of wordt aangepast aan de morele wensen van vandaag, zoals te zien is aan de negatieve eenzijdige benadering van onderwerpen als de kruistochten en het kolonialisme, of aan de positieve eenzijdigheid ten aanzien van bijvoorbeeld de vroege geschiedenis van de moslims, of de emancipatie van de vrouw. Binnen de canon van het hedendaags geschiedenisonderwijs zijn de helden van gisteren vaak slechts de schurken van vandaag en zorgt een minstens even sterke ideologische dogmatiek ervoor dat indoctrinatie en censuur helaas nog steeds reële risico's blijven. Het is de oordelende omgang met het verleden als zodanig, oftewel de ideologie zélf, die als eerste ter discussie zou moeten komen staan. Niet het soort ideologie. Ideologische discussies leiden de aandacht namelijk af van de vraag of de huidige canon wel een volwaardige vervanging van de vorige was en verbloemen een realiteit, die ons tot handelen zou moeten aanzetten.

Jeroen Bouterse

da_doc schreef:Tijd voor een dissonantje!

Bij historisch besef hoort toch wel enig begrip voor jaartallen. Dat idee dat jaartallen en vakkennis in het algemeen niet nodig zijn, en dat het vooral om "vaardigheden" gaat, is al weer op zijn retour

En terecht! (Het was inderdaad tijd voor een dissonantje

thnx) Ik ben het er ook zeker mee eens dat het idee dat alleen vaardigheden genoeg zijn, een illusie is. Je kunt pas het verband tussen twee dingen zien als je weet over welke twee dingen je het hebt. Echter, er is een verschil tussen het inzicht dat je om vragen te beantwoorden van de feiten op de hoogte moet zijn, en de opvatting dat de feiten prioriteit hebben boven de vragen.

Een goede historicus is dus op de hoogte van relevante feiten; daarover zijn we het eens. Maar wat relevant is, wordt bepaald door de gestelde vraag en niet door een van tevoren afgebakende canon van belangwekkendheden. Er zijn talloze interessante vragen te stellen, en er zijn er daarbij meer dan genoeg die niet als antwoord "Annie M.G. Schmidt" hebben. En natuurlijk zijn ook de feitjes in de canon te gebruiken als kapstok voor belangrijke lessen. Maar een goede docent bedenkt zijn eigen kapstokken (en slechte blijven toch wel slecht). Als je iets over handel en verstedelijking wilt vertellen, waarom word je dan aangespoord om het over de Amsterdamse grachtengordel te hebben in plaats van over Antwerpen of Londen? Niet alle relevante voorbeelden bij historische processen komen uit Nederland..

Bij veel luiken in de canon is de historische betekenis uitermate discutabel, en ze zijn niet zelden meer een kapstok voor moralisme ("De filosofie zou dan moeten zijn: leren leven mét het water, niet in strijd met het water") en een soort nostalgisch nationalisme ("De kleinschaligheid, het water in de stad, de talloze fietsen, de levendige binnenstad, ziedaar de kenmerken van een echte Hollandse stad") dan voor een gedegen historische verklaring. Dat wekt bij mij de indruk dat dit niet zozeer een poging is om schoolkinderen goed geschiedenisles te geven, maar veeleer een collectieve inburgeringscursus. De luiken laten niet de wereldhistorische betekenis van Nederland zien, maar bieden traditionele identificatiepunten. Geschiedenisles als nation building, stiekem.

eendavid

Ik heb "de indruk" dat enkelen op de teen zijn getrapt omdat politieke belangen worden doorgedrukt op het vak geschiedenis, eerder dan men het oneens is dat 'feiten' de bouwstenen van de geschiedenis zijn. Ik ben er als Belg natuurlijk niet volledig mee bekend, maar begrijp niet goed wat het alternatief is. Als men geen algemene richtlijnen geeft, zal de politieke kleur van de docent mogelijks een rol spelen. Op zich is het probleem toch niet dát men van bovenaf richtlijnen geeft, maar welke dat zijn (en blijkbaar zijn ze volgens velen te nationalistisch geörienteerd) .

da_doc

Jeroen, het ligt natuurlijk wel voor de hand, om de geschiedenis die enigszins met je eigen land/werelddeel te maken heeft, interessanter te vinden dan de geschiedenis van een land aan de andere kant van de aardbol. Dat is subjectief, maar: c'est la vie. We hebben aan de Balkanoorlog in de jaren 90 gezien, dat de geschiedenis levend is. Een mondige en meedenkende burger weet iets af van de geschiedenis van zijn eigen land, van het werelddeel waarin dat ligt, etc. Nederland is te klein om geisoleerd te behandelen, en daarom behoort de NL geschiedenis ook altijd in europese context gezien te worden. Dat boek van Mak graaft overigens niet zeer diep, wat ook niet kan, natuurlijk, maar het is zonder meer boeiend door de menselijke dimensie - en toch nog 1000 pagina's!

qrnlk

Jeroen, het ligt natuurlijk wel voor de hand, om de geschiedenis die enigszins met je eigen land/werelddeel te maken heeft, interessanter te vinden dan de geschiedenis van een land aan de andere kant van de aardbol. Dat is subjectief, maar: c'est la vie.

Ik zou persoonlijk liever zien dat men geschiedenis van de hele wereld (de geschiedenis van "beschaving") zou onderwijzen. (zie Whats wrong with history)

Assassinator

Dat ben ik met je eens qrnlk, en omdat deze canon verplichte kost wordt op o.a het middelbaar wil ik dus graag weten hoe dit ten koste gaat van het geschiedenisonderwijs over de rest van de wereld. Deze is namelijk nét zo belangrijk als de Nederlandse geschiedenis.

Wetenschapsforum

Laatste berichten

Nieuwsberichten

Weg met de canon!

Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!

Re: Weg met de canon!