Pagina 1 van 1

[Column] BRAIN, HBP en hoofdpijn

Geplaatst: do 22 sep 2016, 15:02
door Kappetijn
Soms zijn de wetenschappelijke uitdagingen zo groot en kostbaar dat een gezamenlijke inspanning noodzakelijk is. Dan komt big science om de hoek kijken. Goede voorbeelden van dergelijke grote wetenschappelijke en technologische ondernemingen in het verleden zijn het Apollo-programma (1961-1972)  om een mens op de maan te laten landen en het menselijk-genoom-project (1990-2003) om de structuur van het menselijke DNA op te helderen. In de categorie van big science vallen ook de enkele jaren geleden uit de grond gestampte projecten die moeten uitvogelen hoe de hersenen zijn samengesteld en hoe zij functioneren.
 
Het is boeiend te zien hoe bij het hersenonderzoek de big science aanpak in de Verenigde Staten en in Europa verschilt. In de VS kondigde president Obama in april 2013 het ambitieuze NIH BRAIN Initiative aan. NIH en BRAIN staan voor National Institutes of Health en Brain Research through Advancing Innovative Neurotechnologies. Een jaar lang overlegde een werkgroep intensief met de tien instituten en onderzoekscentra van de NIH. De wetenschappers zelf formuleerden de doelstellingen in het document BRAIN 2025: A Scientific Vision. BRAIN richt zich op het ontwikkelen en toepassen van innovatieve technologieën voor het maken van een dynamisch beeld van de hersenen in actie. Dat gebeurt door het bieden van de noodzakelijke kennisbank aan onderzoekers die op zoek zijn naar nieuwe methoden voor behandeling, genezing en zelfs het voorkomen van hersenafwijkingen. De begroting voor dertien jaar is 4,5 miljard dollar. Voor 2017 is waarschijnlijk 195 miljoen dollar beschikbaar. BRAIN is in 2014 gestart, loopt naar tevredenheid en kenmerkt zich door grote transparantie.
 
Hoe anders is het in Europa dat uiteraard niet kon achterblijven. De Europese Unie doet aan big science via de zogenaamde Flagship Projects. In begin 2013 koos de Europese Unie als een van de zes Flagship Projects het HBP, het Human Brain Project. De start van het HBP was een soort veredelde onemanshow waarbij alles draaide om één wetenschapper, de in Zuid-Afrika geboren en in Zwitserland wonende Israëliër Henry Markram (54 jaar). Hij werd in 1998 benoemd tot senior scientist aan het prestigieuze Weizmann Institute of Science in Israel. In het begin van deze eeuw was Markram een goed bekend staande wetenschapper. Zijn bevlogenheid en drang om de 86 miljard neuronen en 100 triljoen synapsen in een wiskundig model te stoppen en op een supercomputer te simuleren, werden hem ingegeven door het feit dat zijn zoon autistisch is. Dat staat te lezen in het artikel ‘Why the Human Brain Project went wrong – and how to fix it’ dat Scientific Americain in oktober 2015 publiceerde.
 
Tijdens zijn TED talk ‘A brain in a supercomputer’ in 2009 beweerde Markram dat binnen tien jaar de simulatie van het volledige brein op een supercomputer mogelijk was. Hij sloot zelfs niet uit dat het dan mogelijk moest zijn bewustzijn te simuleren. Hij claimde ook dat een dergelijke wiskundig hersenmodel fundamentele doorbraken zou opleveren zoals op simulatie gebaseerde ontdekkingen van geneesmiddelen, een beter begrip van afwijkingen zoals Alzheimer en de vervanging van bepaalde vormen van dierenexperimenten. Geen wonder dat, ondanks het scepticisme van veel wetenschappers over de wel erg hoge verwachtingen, de bureaucraten van de Europese Unie onder de indruk waren. Wie wil er geen einde aan dierproeven en Alzheimer? In 2013 zegden zij Markram ruim een miljard euro toe om in tien jaar tijd zijn doelen te bereiken. Het Human Brain Project was geboren.
 
Daarna ging het mis. Een boeiend en vooral kritisch verslag van wat waar waarom mis ging staat in het artikel ‘The laborious delivery of Markram’s brainchild’ van Leonid Schneider op zijn website For better scienceSchneider is een oud biomedisch wetenschapper die nu -zoals hijzelf stelt - als  onafhankelijk wetenschapsjournalist strijdt voor reproduceerbaarheid, oprechtheid en rechtvaardigheid in wetenschappelijk onderzoek. Schneider zet Markram weg als een megalomane narcist die politici, bureaucraten en helaas ook wetenschapsjournalisten in Europa met een gebrek aan kennis van levenswetenschappen wist te verleiden met onwetenschappelijke science fictionachtige vergezichten. Markram, die tegenwoordig hoogleraar is aan de École Polytechnique Fédérale de Lausanne (EPFL), bestuurde HBP als een absoluut vorst. Hij controleerde alle geldstromen die vooral uitkwamen bij het onderzoek van hemzelf en zijn partners. Op een gegeven moment werd het de wetenschappelijke gemeenschap te gortig. In 2014 schreven 800 wetenschappers een ‘Open message to the Europeaan Comission concerning te Human Brain Project’. De bezorgde neurowetenschappers vroegen de Europese Commissie het HBP te herzien en pleitten voor de vernieuwing van zowel de wetenschappelijke als de bestuurlijke aanpak. Omdat men bang was dat de EC zou beslissen de geldkraan voor het HBP dicht te draaien zou het in de praktijk moeten gaan om het verleggen van de geldstromen.
 
Dit jaar is het HBP gereviseerd. De coördinatie is nog wel in handen van het EPFL, maar Markram is nog ‘slechts’ verantwoordelijk voor een van de twaalf deelprojecten. Er zijn nu een Stakeholder Board met onder andere Rob Heinsbroek van het NWO, een Science and Infrastructure Board en een Directorate. De financiering is geregeld via het Framework Partnership Agreement. De tweede fase van twee jaar is op 1 april jl. begonnen en een week geleden is het budget van 89 miljoen euro goedgekeurd. De nieuwe aanpak lijkt meer op de wijze waarop de Amerikaanse tegenhanger BRAIN is georganiseerd. Er wordt zelfs voorzichtig gepraat over samenwerking tussen BRAIN en HBP 2.0. Het is te hopen dat de EC iets van het echec van de valse start van het HBP heeft geleerd en in de toekomst beter in staat zal zijn big science projecten in goede banen te leiden.