Spellingprobleem van meters allerhande

Moderator: Rhiannon

Forumregels
(Middelbare) school-achtige vragen naar het forum "Huiswerk en Practica" a.u.b.
Zie eerst de Huiswerkbijsluiter
Berichten: 5

Spellingprobleem van meters allerhande

Ik heb een spellingprobleem van meters.
 
Dat begon met calorie tegenover calorimeter.
 
In een discussie daarover op internet leerde ik dat het om een verbindings -i gaat dat in veel namen van meters gebruikt wordt.
 
Nu, er zijn vijf klinkers en alle vijf worden ze gebruikt bij meternamen.
 
curvemeter
planometer
volumetrie
taxameter
 
Soms wordt de ie behouden.
Ironiemeter ;)
 
Hoe kan je dan zeggen dat het over een verbindings-i gaat?
 
En nu maar afkomen dat  dat het ook om een verbindings-o gaat. 
 
Ik snap er niets van.
 
Hulp en/of verklaring welkom
 
 
 
 
 

Gebruikersavatar
Moderator
Berichten: 51.259

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

Opmerking moderator

Verplaatst naar taalkunde


https://en.wikipedia.org/wiki/Calorimeter#References
I acknowledge the name of Calorimeter, which I have given it, as derived partly from Greek and partly from Latin, is in some degree open to criticism; but in matters of science, a slight deviation from strict etymology, for the sake of giving distinctness of idea, is excusable; and I could not derive the name entirely from Greek without approaching too near to the names of known instruments employed for other purposes."
Dus een naam bedacht in 1794 door Lavoisier (ja, die Lavoisier), een Fransman, terwijl de naam voor de eenheid van warmte, de calorie, al in 1824 was bedacht door landgenoot Nicolas Clément

https://fr.wikipedia.org/wiki/Nicolas_Clément_(chimiste)
 
vraag is dus misschien of in hybridewoorden de Fransen de gewoonte hebben om de "e" van woorden eindigend op "-ie" te laten vallen.
ALS WIJ JE GEHOLPEN HEBBEN...
help ons dan eiwitten vouwen, en help mee ziekten als kanker en zo te bestrijden in de vrije tijd van je chip...
http://www.wetenscha...showtopic=59270

Gebruikersavatar
Berichten: 10.559

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

Nee, het woord is afgeleid van het Latijnse woord calor, dat warmte betekent. 
 
Het is dus geen caloriemeter, waarbij de e wegvalt, maar een warmtemeter, waarbij de woorden met een verbindings-i verbonden zijn. Zoals we ook een altimeter hebben om hoogte (altus) te meten, en een viscosimeter die meet hoe stroperig (viscosus) iets is.
 
Van een planometer heb ik nog nooit gehoord, wel van een planimeter. Ook niet van een curvemeter, maar wel van een curvimeter.
 
Bij volumeter gaat het niet om een samenvoeging van vol- en meter van om volumis en meter, daarbij is juist (vanwege een gemakkerlijkere uitspraak) de i weggevallen.
 
Een taxameter ken ik niet.
 
Een ironiemeter is geen wetenschappelijk instrument, en bovendien speelt daarbij een rol dat de nadruk op de ie-klank ligt.
Cetero censeo Senseo non esse bibendum

Gebruikersavatar
Moderator
Berichten: 5.523

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

https://en.wikipedia.org/wiki/Calorimeter#References
I acknowledge the name of Calorimeter, which I have given it, as derived partly from Greek and partly from Latin, is in some degree open to criticism ...
 
Ha, die quote van Lavoisier heb ik ooit toegevoegd aan het Wikipedia-artikel. Leuk dat hij nu van pas komt. Voor mij was toen de vraag waarom de klemtoon op de voorlaatste lettergreep lag (calorimEter), volgens mijn herinnering en sommige woordenboeken, hoewel velen daar anders over bleken te denken. Die klemtoon leek me een Franse erfenis te zijn.
 
Ik voel wel voor de suggestie van Jan dat de i als verbindingsletter een Franse invloed is, of misschien is het algemeen potjeslatijn zoals Marko suggereert.

Berichten: 5

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

Dit alles was me bekend. Ik kom erop terug.
Mijn discussiegenoot (ongetwijfeld een lexicoloog) poneert de wetmatigheid van een tussen i. Inderdaad overgenomen uit het Frans. 
 
vraag is dus misschien of in hybridewoorden de Fransen de gewoonte hebben om de "e" van woorden eindigend op "-ie" te laten vallen.
 
 
Dat is  zeker zo in het geval van calori, waar ze tientallen samenstellingen mee vormden en het Nederlands nam dat over. .
 
Nadien spreekt mijn lexicoloog  ook over een tussen o. Terwijl ER NAMEN ZIJN VAN METERS MET ELKE bestaande klinker.
 
DE zaak Lavoisier boeit mij.
Dus een naam bedacht in 1794 door Lavoisier (ja, die Lavoisier), een Fransman, terwijl de naam voor de eenheid van warmte, de calorie, al in 1824 was bedacht door landgenoot Nicolas Clément
 
De eenheid van warmte de Calorie is dus later gemunt.
Welke eenheid gebruikte Lavoisier dan? Naar het schijnt geen.  Wat mat hij dan? Wist hij wel dat hij warmte mat? Of een onbekende grootheid?
 
Het is dus geen caloriemeter, waarbij de e wegvalt, maar een warmtemeter,
 
Een calorimeter meet de soortelijke warmte, en die werd vroeger uitgedrukt in calorie per graad en per kilogram. Het toeval wil dus, dat de eenheid van warmte waarin gemeten wordt, dezelfde naam draagt als de meter. Een verwarrende naamgeving.
 
De caloriemeter bestaat ook. Meestal de calorieteller genoemd. Die meet ook geen calorieën. Hij meet ook geen grootheid. Hij telt alleen de voediingswaarden op die je erin stopt (na conversie).
 
 
 
Oorspronkelijk dacht ik dat de spelling calorie-calorimeter een anomalie was. Daar moest ik van terugkomen.
Ik beschouw het nu als een historisch accident.
Maar de zogenaamde  tussen-i regel heb ik nog niet geaccepteerd.
 
Een ironiemeter is geen wetenschappelijk instrument, en bovendien speelt daarbij een rol dat de nadruk op de ie-klank ligt.
 
Correct.Ook dat van de klemtoon. Niettemin. Dit is een spellingissue en geen wetenschappelijke issue.
Vooruit, de entropiemeter dan maar . Die is wel wetenschappelijk.

Gebruikersavatar
Moderator
Berichten: 51.259

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

Beachsinger schreef:  
DE zaak Lavoisier boeit mij.
De eenheid van warmte de Calorie is dus later gemunt.
Welke eenheid gebruikte Lavoisier dan? Naar het schijnt geen.  Wat mat hij dan? Wist hij wel dat hij warmte mat? Of een onbekende grootheid?
 
stom van me :oops: , die Clément en zijn calorie kwam dus 30 jaar ná Lavoisier en zijn calorimètre, in plaats van 70 jaar ervoor. 
 
dat versterkt weer de gedachte van een tussen-i, namelijk de calor-i-mètre. 
of het zou een genitief-i moeten wezen.....
meter van warmte
ALS WIJ JE GEHOLPEN HEBBEN...
help ons dan eiwitten vouwen, en help mee ziekten als kanker en zo te bestrijden in de vrije tijd van je chip...
http://www.wetenscha...showtopic=59270

Berichten: 5

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

Ik zocht  en vond de eenheid waarin Lavoisier de gemeten hoeveelheid warmte uitdrukte,
 
Les résultats sont exposés

dans le Traité élémentaire de Chimie [7]

(Tableau 2). La quantité de calorique est

exprimée en livres de glace fondue
 
 
Dat was dus 500 gram gesmolten ijs.

Calorimètre komt voor het eerst voor in dit Traité.
 
http://www.spq.pt/magazines/BSPQ/579/article/3000662/pdf
En hij wist inderdaad niet wat warmte was, hij dacht dat het een vloeibare brandbare materie was ("phlogistique").
Jan van de Velde schreef: stom van me :oops: , die Clément en zijn calorie kwam dus 30 jaar ná Lavoisier en zijn calorimètre, in plaats van 70 jaar ervoor. 
 
dat versterkt weer de gedachte van een tussen-i, namelijk de calor-i-mètre. 
of het zou een genitief-i moeten wezen.....
meter van warmte
Interessante gedachte, die genitief. Maar niet te controleren?

Gebruikersavatar
Moderator
Berichten: 5.523

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

Je zou denken dat de taalkunde wel een regel voor de verbindingsletter kent, omdat het niet alleen om meetinstrumenten gaat. Bijvoorbeeld, de verbindingsletter van hydrometer geldt ook voor de andere achtervoegsels zoals hydrofiel, hydroloog, hydrograaf en hydrosfeer.
 
 
De eenheid van warmte de Calorie is dus later gemunt.
 
Net zoals de eenheid bar later ontstond dan de naam van het meetinstrument barometer, en de eenheid volt later dan de naam van het meetinstrument voltameter.

Ook leuk: de centimeter (rolcentimeter) en de micrometer (schroefmicrometer), omdat het meetinstrument genoemd is naar de eenheid.

Gebruikersavatar
Berichten: 10.559

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

Beachsinger schreef:Dit alles was me bekend. Ik kom erop terug.

Mijn discussiegenoot (ongetwijfeld een lexicoloog) poneert de wetmatigheid van een tussen i. Inderdaad overgenomen uit het Frans. 

 

 

Dat is  zeker zo in het geval van calori, waar ze tientallen samenstellingen mee vormden en het Nederlands nam dat over. .

 

[...]

 

Correct.Ook dat van de klemtoon. Niettemin. Dit is een spellingissue en geen wetenschappelijke issue.

Vooruit, de entropiemeter dan maar . Die is wel wetenschappelijk.
 

Het is geen spellingskwestie maar een etymologie-kwestie. Of zo dan toch, dat er in het Nederlands spellingsregels zijn voor woorden overgenomen uit een andere taal,  maar dat die regels niet gelden voor meters die in het Nederlands zijn samengesteld. In feite zeg je zoiets ook in je eerste alinea.

 

Vandaar dat er ook geen algemene regel voor te geven is, maar wel enkele trends zijn te ontdekken. En vandaar ook dat ik ironiemeter loskoppel van calorimeter. Bij de laatste gaat het om een uit een andere taal overgenomen woord, en over de vraag hoe wetenschappers tot de naamgeving van hun meetinstrumenten kwamen, en of er daarvoor (ongeschreven) regels waren, terwijl de eerste een samenstelling is in het Nederlands, waarbij de Nederlandse spellingsregels opgang doen.

 

Merk op dat de door jkien genoemde hydrometer een samenstelling is van twee woorden van Griekse komaf, en dat de voltameter een afkorting is van Volta-elektrometer, (Volta: een Italiaanse natuurkundige en 2 Griekse woorden).

 

Tot slot:

 
Nadien spreekt mijn lexicoloog ook over een tussen o. Terwijl ER NAMEN ZIJN VAN METERS MET ELKE bestaande klinker.
 
 
Maar daar zijn het geen tussenklinkers.
 
 
Een calorimeter meet de soortelijke warmte, en die werd vroeger uitgedrukt in calorie per graad en per kilogram. Het toeval wil dus, dat de eenheid van warmte waarin gemeten wordt, dezelfde naam draagt als de meter. Een verwarrende naamgeving.
 
 
Een calorimeter meet warmte. Die warmte kun je in sommige toepassingen gebruiken om de soortelijke warmte uit te rekenen. Maar een calorimeter kan ook gebruikt worden om smeltwarmtes te meten, of reactiewarmtes, en sommige fraudeurs hebben ze gebruikt om koude kernfusie mee te "bewijzen". Maar we dwalen af. Het is inderdaad verwarrend dat de eenheid van warmte op dezelfde manier tot stand is gekomen als het meetapparaat. Maar daar staat tegenover dat de eenheid van warmte tegenwoordig de joule is, en dat we bij meetinstrumenten vrijwel nooit naar eenheden verwijzen. We hebben het over een balans, niet over een kilogrammeter, en over een liniaal, en niet over een metermeter. 
Cetero censeo Senseo non esse bibendum

Berichten: 12.262

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

Marko schreef: Een taxameter ken ik niet.
 
 
Dat is dat ding dat de ritprijs uitrekent in een taxi. 
 
In Nederland noemen we dat ding meestal gewoon 'de meter', maar in bijv Duitsland en Scandinavie is de term 'taxameter' niet ongebruikelijk. Germaanse talen gebruiken taxa- en romaanse taxi-, wat het formeel in het nederlands is durf ik niet te zeggen. 
 
De oorsprong is in ieder geval 'tax' (in de zin van prijs), niet 'tach' (in de zin van snelheid) van de oorsprong is van tachograaf en tachometer. 
Victory through technology

Gebruikersavatar
Moderator
Berichten: 51.259

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

in de bijlage een reeks meters in Engels, Frans en Nederlands, van wat diverse puzzelwoorden-en scrabblesites.
 
i's en o's voeren de lijsten met kop en schouders aan.
daar moet een sortering in te maken zijn, bijvoorbeeld door naast het eerste woorddeel steeds het oorspronkelijke zelfst nw of werkw van dat woorddeel te plaatsen. 
Bijlagen
allerleimeters.xlsx
(25.96 KiB) 254 keer gedownload
ALS WIJ JE GEHOLPEN HEBBEN...
help ons dan eiwitten vouwen, en help mee ziekten als kanker en zo te bestrijden in de vrije tijd van je chip...
http://www.wetenscha...showtopic=59270

Berichten: 5

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

Je zou denken dat de taalkunde wel een regel voor de verbindingsletter kent, omdat het niet alleen om meetinstrumenten gaat. Bijvoorbeeld, de verbindingsletter van hydrometer geldt ook voor de andere achtervoegsels zoals hydrofiel, hydroloog, hydrograaf en hydrosfeer.
Nou ik sta echt te springen om die regel van de tussen-i  nu uiteindelijk eens geformuleerd te zien.
 
 
Net zoals de eenheid bar later ontstond dan de naam van het meetinstrument barometer, en de eenheid volt later dan de naam van het meetinstrument voltameter.
Ga ik ook eens bekijken. Eerst dit: A VOLTA-METER is a device used to carry out electrolytes and a VOLTMETER is a high resistance device used for measuring potential difference or voltage between two points in an electrical Circuits.http://www.electricaltechnology.org/2012/12/what-is-difference-between-volta-meter.html.

Berichten: 5

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

Jan van de Velde schreef: in de bijlage een reeks meters in Engels, Frans en Nederlands, van wat diverse puzzelwoorden-en scrabblesites.
 
i's en o's voeren de lijsten met kop en schouders aan.
daar moet een sortering in te maken zijn, bijvoorbeeld door naast het eerste woorddeel steeds het oorspronkelijke zelfst nw of werkw van dat woorddeel te plaatsen. 
Thx. Daar kan ik eens gelijkaardige constructies in opzoeken.
 
Calorimeter is volgens mijn lexicoloog, een ongeleed woord, In tegenstelling tot caloriemeter. Dat maakt dat de klemtoon verschuift.van de i naar meter. Overgenomen uit het Frans natuurlijk, met zijn accent op mètre. Wie de autoriteit is die calorimeter ongeleed verklaart- toch een duidelijke samenstelling in mijn ogen--weet ik niet, hij antwoordt niet meer. Calor + i + meter.
 
Natuurlijk vraag ik me nu af of de tussen-i zulke woorden automatisch ongeleed maakt, met hetzelfde gevolg voor de klemtoon.

Berichten: 12.262

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

De i's en o's lijken met prima verklaarbaar door het stramien van latijnse of griekse naam te combineren met meter. Die griekse namen eindigen normaliter op -os, en met de s er tussen is het niet meer uit te spreken (hydrosmeter vs hydrometer). Die met de i komen denk ik vooral uit het latijn waar woorden woordigen eindigend op -us of -es vervoegd worden naar -i. 
 
Uitzonderingen zijn natuurlijk waar het vernoemd is naar een persoon (bijvoorbeeld amperemeter).
 
En bij die volt(a)meter zit je met mogelijke verwarring: Vernoemd naar Volta, maar het apparaat meet feitelijk Coulombs... Coulombometer? ;)
Victory through technology

Gebruikersavatar
Moderator
Berichten: 5.523

Re: Spellingprobleem van meters allerhande

Benm schreef:En bij die volt(a)meter zit je met mogelijke verwarring: Vernoemd naar Volta, maar het apparaat meet feitelijk Coulombs... Coulombometer? ;)
Inspecteur Coulombo heeft mijn leugentje ontmaskerd.   :(
 
 
De galvanometer is een interessant geval omdat Galvani op een i eindigt. Het apparaat werd in 1801 uitgevonden door de Duitser Bischoff, door hemzelf hier beschreven. De tussenstap is kennelijk dat het studiegebied galvanisme werd genoemd, en de eigenschap galvanisch, zodat de woordstam 'galvan' was geworden.

Reageer