Woorden eindigend op ...dom

[Rhiannon]

In het Nederlands zijn concrete zelfstandige naamwoorden mannelijk en abstracte (die een toestand aanduiden) vrouwelijk. Een zelfstandig naamwoord dat een geheel omschrijft of een instelling is onzijdig, dus ‘het’.
 
Dus het is "het ...-schap" wanneer het woord iets als "het ... zijn" (een geheel) betekent, dus onzijdig. Daarom: het moderatorschap.
 
In het geval van de rijkdom gaat het om een concreet zelfstandig naamwoord, dus is het mannelijk met als lidwoord ‘de’. Bij ‘vriendschap’ gaat het om een zelfstandig naamwoord dat een toestand aanduidt, dus is het vrouwelijk.

[Benm]

Maar hoe zit dat dan met een bisdom? Dat lijkt me een concreet zelfstandig naamwoord voor een stuk land onder beheer/controle van een bisschop, maar is blijkbaar onzijdig. Voor aanduidingen van stukken land/gebied lijkt het sowieso niet consequent: het dorp, de stad, de provincie, het land (maar de staat), het continent, de aarde/wereld/planeet, het zonnestelsel, de kosmos, het heelal...  

[Marco Maxwell]

Het geslacht van een woord verandert nog wel eens. Omdat we het anders "voelen", wat een een gewoon woord is voor de associaties die we gebruiken om woorden te plaatsen en te vormen.

En dat besef is behoorlijk aan het afnemen, al verbeeld ik me dat er nog wel 100.000 nederlanders te vinden zijn die het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke woorden behoorlijk nauwkeurig weten.

Veel woorden veranderen dan ook in de loop van hun leven van geslacht.

Bekend voorbeeld is tijd: destijds mannelijk, maar indertijd vrouwelijk.  (hint: zo weet je dus ook dat daad vrouwelijk is, zowel overdaad als misdaad, want: indeRdaad.

-schap en -dom hebben dat ook, het lijken wel uitgangen in plaats van zelfstandige naamwoorden, en ze zijn dus ook niet zo sexevast.

-schap komt van scheppen en was oorspronkelijk (vanaf de 8e eeuw) vrouwelijk. Oude woorden - zoals het prachtige boodschap -  zijn dus vrouwelijk.

Daarna (vanaf de 13e eeuw) kwamen er variaties met ander geslacht (meesterschap, landschap)

Afleidingen met -schap kunnen een waardigheid uitdrukken en zijn dan onzijdig (burgemeesterschap, lidmaatschap, vaderschap). Bij -schap als verzameling komen beide geslachten voor: de broederschap, het bondgenootschap

Je zou verwachten dat de Duitsers het beter doen dan wij, qua woordgeslacht dan, maar dat lijkt ook al te keren. Ik las in een taaltijdschrift - maar kan het even niet vinden - dat aldaar het ook al in 15% van de gevallen "foutgaat", al is de kans in het Duits natuurlijk wel groter; ook de m/v verwisseling is zicht- en hoorbaar !

In het Nederlands is het soms echt erg (vinnik). Op ons Keezenspel (rara ee), staat; De enige echte. Haha. Zo kan ik nog heel lang doorgaan.


Hint2: Lees eens een etymologie(woorden)boek  (goedkoper: www.etymologiebank.nl)

 

[Benm]

100.000 nederlanders die het verschil tussen vrouwelijke en mannelijke woorden weten? 
 
Dat lijkt me eerlijkgezegd enorm veel. Hoe zou je dat uberhaupt moeten weten, in de onderwijs komt alleen de/het terug, maar of de 'de' gevallen nou mannelijk of vrouwelijk zijn is mij nooit geleerd. 
 
Uiteraard zijn er mensen die de geslachten van woorden wel weten in een twee taal (duits, frans, spaans etc), maar voor zover ik weet hebben woorden die hetzelfde betekenen niet in alle talen hetzelfde geslacht. 

[Marco Maxwell]

Iets vergelijkbaars is te zeggen over -dom.
-dom is een achtervoegsel, dat vroeger mannelijke zelfstandige naamwoorden maakte van

• een zelfst. naamwoord, als het een toestand aangaf  (de adeldom, ouderdom)  of achter
• een bijv. nw.: heiligdom (was vroeger mnl.), rijkdom, vrijdom.

Later is het alleen onzijdig gebruikt, kreeg ook de betekenis verzameling etc.

Is niet productief meer, wij gebruiken -heid    (koelbloedig-,  zacht- , eenzaam- etc etc)

Lees verder, zo u wilt, in bijv de geïntegreerde taalbank van het INL (instituut van de NederLanse taal)

 
Dus wederom:

woorden veranderen van geslacht, maar we blijven (daarnaast) het oude geslacht gebruiken.

[Benm]

Heiligdom is ook weer zoiets, twee betekenissen met een ander geslacht. Het kan een toestand aanduiden, maar ook een object (heiligdom in de zin van een tempel oid). 

[Marco Maxwell]

100.000 nederlanders die het verschil tussen vrouwelijke en mannelijke woorden weten?

Dat lijkt me eerlijkgezegd enorm veel.

Hoe zou je dat uberhaupt moeten weten, in de onderwijs komt alleen de/het terug, maar of de 'de' gevallen nou mannelijk of vrouwelijk zijn is mij nooit geleerd. 

 
Veel mensen van na de oorlog zullen het niet meer weten, maar daarvóór werd er nog wel het een en ander verbogen. Zodat je het geslacht leerde.  (Raad der arbeid, arbeid dus vrouwelijk, raad trouwens mannelijk)

Daarnaast zijn - of misschien moet ik zeggen: waren -  er nog wel heel wat regels voor. Met deugd en kunst had ik wel moeite. Sinds we geen lidwoorden meer verbuigen neemt het besef van m/v wel af.

Maar ik ben vast niet de enige (van de 100.000?) die gruwt van de regring en zijn standpunten.

Allemaal ouwe koek. Binnenkort is het alleen nog de ( / zijn)  en het (/  haar!) !

 

Uiteraard zijn er mensen die de geslachten van woorden wel weten in een twee taal (duits, frans, spaans etc), maar voor zover ik weet hebben woorden die hetzelfde betekenen niet in alle talen hetzelfde geslacht. 

Aan het Duits heb je nog wel wat, maar zeker niet altijd. Das auto ! 

Hoe durven ze. Moet mannelijk zijn, vinden wij. vrouwelijk volgens de zuiderzuiderburen.

Aan het Frans heb ik alleen geleerd dat er regels zijn

Zoals vrouwelijk zijn alle bomen en rivieren (en woorden op -e)

Ik was ook heel verbaasd in Frankrijk toch mannelijke rivieren tegen te komen.

Op school, dus niet wetenschappelijk - leerden we dat alles wat onderhoud nodig had vrouwelijk was. Heel praktisch was dat; dan hoef je maar twee keer zo weinig woorden te onthouden, namelijk de uitzonderingen, die vanzelf opvallen. Niet erg geëmancipeerd, maar wel didactisch.

[Marco Maxwell]

Heiligdom is ook weer zoiets, twee betekenissen met een ander geslacht. Het kan een toestand aanduiden, maar ook een object (heiligdom in de zin van een tempel oid). 

Geslacht is gekoppeld aan betekenis.
De wissel (voetbal, geld-) is weer wat anders dan het wissel (trein)
Gelukkig is er ook nog een wissel  en zelfs twee wissels  

vwb heiligdom: juist handig - en consequent - dat "-dom" in de betekenis toestand mannelijk is !
 
PS we hebben hier binnenkort vast een nieuw vraag/ issue:

meervouden. Hoe weet je dat het peren is en niet peers ? Het is toch appels en appelen. 
Antwoord: allen (aan-)geleerd !
 

 

[Benm]

Eerlijkgezegd heb ik me nooit gerealiseerd dat zulke zaken specifiek zouden zijn voor mannelijk of vrouwelijk. Wat is het mannelijke equivalent van 'der'? Ik zou denken 'des', maar dat zou dan weer hetzelfde zijn als voor onzijdige woorden (in de zin van 'des vaderlands' oid). 
 
Bij die wissel weet ik het overigens nog niet zo: "De trein ontspoorde doordat de wissel verkeerd was afgesteld" klinkt me niet heel idioot in de oren. Neemt niet weg dat dat best foutief kan zijn, het is geen woord dat ik vaak gebruik of tegenkom. Ergens kan ik me zelfs voorstellen dat de gemiddelde mens 'de wissel' zegt, maar iemand met verstand van spoorwegen 'het wissel'. 

[Marco Maxwell]

Laatste klopt ongeveer. Het ging er even om dat het wissel dus geen geldcheque is.

Aan den Raad maakt wel duidelijk dat het mannelijk is, toch?

PS manlijk en onzijdig verwissel je niet zo snel: ander bepaald lidwoord.

[Marco Maxwell]

In het laatste nummer van Onze Taal verschenen zojuist op blz 20 resp. 22

twee leerzame artikelen  over het verdwijnen (en verkeerd vervoegen *)

van de tweede naamval, waarbij het geslacht ook een rol speelt.

Lees ze !
 
___________________________

* zoals bij de "2e naamval" moeders, terwijl dat toch echt vrouwelijk is.

[Benm]

Helaas valt er niet zoveel te lezen via de site, het is slechts 1 pagina van het artikel.

[Marco Maxwell]

Kweet 't. Dan maar

a) Abonnement of

b) Bibliotheek .?