Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

Moderator: ArcherBarry

Forumregels
(Middelbare) school-achtige vragen naar het forum "Huiswerk en Practica" a.u.b.
Zie eerst de Huiswerkbijsluiter
Gebruikersavatar
Berichten: 247

Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

O.I.P. is de enige Belgische microscoopfabrikant die we ooit gehad hebben. Het bedrijf ging, ergens in de jaren 1980 - 1990, failliet.
Er kwam een doorstart onder een andere naam en onder een nieuw management. Het bedrijf bestaat nog steeds, maar er worden al lang geen microscopen meer gemaakt. Dezer dagen zijn ze daar actief in de productie van militaire nachtzichtapparatuur en meer van die dingen.
 
De microscoop waar ik het over wil hebben, maakte deel uit van een lot, gemaakt op maat, in opdracht van de Gentse universiteit.
Je kan het toestel omschrijven als "een eenvoudig recht kantelbaar statief", maar wellicht een van de beste "eenvoudige rechte kantelbare statieven", ooit gebouwd. Ik kocht het voor een prikje op een rommelmarkt.
Het statief was uitgerust met een degelijke 11x O.I.P.-achromaat, een onbruikbaar geworden Will Wetzlar 40x, N.A. 0,65 achromaat en een erg goede Olympus 100x, N.A. 1,30 achromaat.
Het is een zwaar toestel (> 6 kg), volledig opgebouwd uit massief brons en staal.
De microscoop heeft jaren doorgebracht op een stoffige zolder.
 
P6061192_382x600.jpg
P6061192_382x600.jpg (47.24 KiB) 3305 keer bekeken
 
Aangezien het zonde zou zijn de microscoop verder te laten verpieteren, heb ik besloten hem te renoveren.
Wellicht zal hij daarna naar de school, waar mijn dochter school loopt, gaan. Daar zal hij er hopelijk toe bijdragen, jongelui interesse bij te brengen voor de wondere microwereld... Meer moet dat niet zijn.
 
Een oude microscoop renoveren is geen kattenpis en ik zou er niet snel aan begonnen zijn, als er niet dat erg enthousiasmerend artikel geweest was van Ian Walker in Micscape: http://www.microscopy-uk.org.uk/mag/indexmag.html?http://www.microscopy-uk.org.uk/mag/artjul04/iwlomo.html
 
 
De uitgangssituatie
 
 
 
 
P6142039.jpg
P6142039.jpg (95.17 KiB) 3305 keer bekeken
De microscoop heeft een aangebouwde kruistafel, maar die is, zoals het volledige statief, bedekt met een dikke laag viezigheid
 
E5141054.jpg
E5141054.jpg (95.11 KiB) 3305 keer bekeken
Macro-opname van de knop van de fijninstelling. Die is bedekt met een dikke laag stof, vet, oxidatievlekken enzovoort
 
E5141058.jpg
E5141058.jpg (102.4 KiB) 3304 keer bekeken
Deze schroef, aan de bovenzijde van de arm van het statief, dient om de tubus en de grove instelling los te koppelen van de fijninstelling, bijvoorbeeld voor transport van de microscoop. Ook hier: stof, vet, oxidatievlekken enzovoort
 
E5141064.jpg
E5141064.jpg (107.15 KiB) 3304 keer bekeken
Het apertuurdiafragma van de condensor bestaat uit 16 lamellen. Hoewel de lamellen ooit gesmeerd geweest zijn, is er enige roestvorming. Die zal zoveel mogelijk verwijderd worden met wattestaafjes en wapenolie. Daarna wordt ontvet in wasbenzine en droog gehermonteerd.
De onderste doublet van de condensor is gedelamineerd, ttz: de kit waarmee de twee lenzen aan elkaar gekleefd zijn, is gekrompen, waardoor de lenzen deels van elkaar losgekomen zijn. Die zullen volledig van elkaar moeten gescheiden worden en opnieuw gekleefd. Het meest voor de hand liggende oplosmiddel om de lijm op te lossen is xyleen, de meest voor de hand liggende "lijm" om de lenzen weer aan elkaar te kleven is canadabalsem
 
 
Work in progress
 
 
P6202054-8x6.jpg
P6202054-8x6.jpg (124.62 KiB) 3304 keer bekeken
In eerste instantie wordt de microscoop deels gedemonteerd. Alle ooit gesmeerde onderdelen worden ontvet met wasbenzine en, naargelang, met wattenstaafjes, een klein verfborsteltje, een tandenborstel enz. Daarna wordt gereinigd met water waaraan een klein beetje mild afwasmiddel is toegevoegd. Tenslote wordt gespoeld/afgewist met gedestileerd water en gedroogd in een broedstoof bij ca. 50°C.
Op de foto nog te zien: een setje smeervetten en oliën van de Amerikaanse fabrikant Nye, zuurvrije isopropanol, wasbenzine.
Enkele gedemonteerde onderdelen van de microscoop: van l. naar r: de condensorhouder, de spiegelhouder, het apertuurdiafragma, gescheiden van de condensor, het grove instellingblok, de tubus en... de rest van het statief
 
Bandelin.jpg
Bandelin.jpg (160.9 KiB) 3304 keer bekeken
Handig, maar niet absoluut noodzagelijk: een ultrasoonbadje
P6202051.jpg
P6202051.jpg (84.53 KiB) 3304 keer bekeken
De wormwielstang, de veer en enkele andere onderdelen van de fijninstelling in wasbenzine
 
P6202052.jpg
P6202052.jpg (69.32 KiB) 3304 keer bekeken
De fijninstelling van het statief is geniaal in zijn eenvoud. "In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister" (Goethe). De werking: een verdikking van de schroefdraadstang oefent een kracht uit van rechts naar links (op de foto) op het -min of meer- pijlpuntvormig stalen blokje zichtbaar op de foto. Het aanhechtingspunt van het blokje is zo gekozen, dat het zich verplaatst in een cirkelsegmentvormige baan. Daardoor drukt de bovenkant tegen een palletje van de combinatie grove instelling/tubus. Dat resulteert in een opwaartse beweging ervan, zulks tegen de kracht in, uitgeoefend door een veer die de tubus naar beneden drukt.
In tegenstelling tot de -meer gebruikelijke- tandwielkast, verloopt een dergelijk mechanisme niet of nauwelijks
 
Wordt vervolgd

Gebruikersavatar
Berichten: 1.292

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

subscribed to this thread!
ben benieuwd. Veel succes toegewenst...

Berichten: 493

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

In het verleden gaf Euromex ook een dergelijke cursus.

Gebruikersavatar
Berichten: 247

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

Dank.
 
Ik ben begonnen met het verwijderen van de zwarte aanslagen op de bronzen glijvlakken van de grove instelling en de fijne instelling. Met aanvankelijk enige tegenzin heb ik Ian Walker gevolgd en een huishoudelijk schuurmiddel (Cif) gebruikt. Dat werkt betrekkelijk goed, maar het blijft een hele klus. In elk geval wordt het brons er niet door aangetast.
 
De instelknoppen vertonen in de fijne groeven allerlei donkere vlekken. Ik dacht aanvankelijk dat dat ingedroogd huidsmeer was, maar dat blijkt niet het geval: inspectie onder een stereo-microscoop toont, dat op de plaats van de vlekken de chroomlaag verdwenen is. Ik heb erover nagedacht de instelknoppen te laten herchromeren, maar enig opzoekwerk in fora van motorfiets- en autorestaurateurs leert me, dat zulks erg duur is. Daarenboven kan het maanden duren eer zo'n kleine opdracht uitgevoerd wordt. Ik heb dan maar besloten het zo te laten.
 
Het  deel van het fijne instellingmechanisme, ingebouwd in de arm van het statief, is gereinigd en ontvet met een penseel en druppelgewijs aangevoerde wasbenzine. Aangezien dit een erg kwetsbaar mechanisme is, heb ik besloten het niet verder te demonteren.
De fijne instelling kan slechts gebruikt worden over een traject van enkele honderden microns. Inspectie, onder de stereo-microscoop, van de schroefdraad van de wormwielstang bevestigd enkel dat het probleem daar niet ligt. Het moet dus gelegen zijn in de vrouwelijke draad. Wellicht is zulks onoplosbaar, maar enkele honderden microns is meer dan genoeg.
 
De objecttafel is verwijderd en gescheiden van de kruistafel. Alles ligt in wasbenzine.
De voet is gescheiden van de arm. Beide zijn gereinigd in warm water met wat detergent.
 
Voor ik begon aan de renovatie heb ik wat testjes gedaan op een onopvallende plaats: de lak lost niet op in wasbenzine, maar wel enigszins in ethanol en isopropanol. Die kunnen dus niet verder gebruikt worden op gelakte plaatsen.
 
Ook om de lak van de microscoop wat "op te frissen" heb ik wat testjes gedaan met diverse auto-shampoo's en van die zaken. Het beste resultaat gaf Yplon "Cockpit-spray" dus dat zal ik verder gebruiken.
 
De revolver van de microscoop loopt nog erg soepel. De uitspraak: "if it ain't broken, don't fix it" indachtig, heb ik hem niet gedemonteerd.
 
Eens het statief mechanisch in orde, komt de optiek aan de beurt. Ik heb geen volledige set O.I.P objectieven, dus zal ik het statief waarschijnlijk uitrusten met oudere objectieven en oculairs van Olympus of LOMO. Daarna gaat de hele zwik op de optische testbank.
Aangezien daarvoor een exact gedefinieerde instelling van de belichting nodig is, ben ik tegelijk begonnen met de renovatie van een oude laagspanningslichtbron naar Köhler: een LUX FNI van de legendarische Oostenrijkse fabrikant Reichert. Deze:
 
P6212055.jpg
P6212055.jpg (170.25 KiB) 3302 keer bekeken
 
Wordt vervolgd

Berichten: 493

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

Kun je zomaar andere objectieven gebruiken? Heeft dat geen gevolgen voor het scherpstellen.
 
Mocht je de revolver uit elkaar gaan halen.
Let op er zitten vele kleine, ingevette, kogeltjes in. Welke er makelijk bij
het demonteren uit kunnen vallen.

Gebruikersavatar
Berichten: 247

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

toaic schreef: Kun je zomaar andere objectieven gebruiken? Heeft dat geen gevolgen voor het scherpstellen.
[...]
 
Hallo,
 
Dat kan ja, voor zover je binnen de oudere, niet-oneindig optiek blijft: microscoopfabrikanten hebben al lang geleden afgesproken, dat ze alle dezelfde schroefdraad hanteren (RMS-tread) en dat ze hun objectieven alle afstemmen op dezelfde optische tubuslengte: 160 mm.
 
Op dat laatste is er één uitzondering: Leitz, dat van oudsher een optische tubuslengte van 170 mm hanteert/hanteerde.
 
[Terzijde: ooit zijn er, op initiatief van Zeiss, besprekingen geweest tussen microscoopfabrikanten om een gemeenschappelijke condensordiameter in te voeren. Het is er helaas nooit van gekomen, maar toch zijn er enkele modellen van merken, waar er enigermate uitwisselbaarheid van condensoren is. Zo passen sommige oudere Zeiss-condensoren op oudere Olympus-statieven, LOMO-statieven, PZO-statieven...
Ik heb nog een Olympus GB, uitgerust met een oudere Zeiss-faseccontrastcondensor en Zeiss-fasecontrastobjectieven. Fantastische machine om mee te nemen naar de waterkant!]
 
Wat wil het geval, wat deze microscoop betreft? Dat hij een optische tubuslengte van 170 mm heeft, wat dus voor een niet-Leitz erg ongebruikelijk is. Wellicht wou de opdrachtgever de optiek die in huis was hergebruiken: Leitz-objectieven en Leitz-Periplan-oculairs.
 
Ik vernoemde Olympus en LOMO, omdat ik daar sets van in huis heb, maar bij nader inzien is het misschien de betere optie om een setje tweedehands Leitz-achromaten en enkele Periplan-oculairs te zoeken. Overdreven duur is dat toch niet.
Aan de andere kant: een verschil van 10 mm zal de abberaties (vooral de sferische) enigszins doen toenemen, maar of dat ook echt zichtbaar is...
 
 
 
toaic schreef: [...]
Mocht je de revolver uit elkaar gaan halen.
Let op er zitten vele kleine, ingevette, kogeltjes in. Welke er makelijk bij
het demonteren uit kunnen vallen.
Ik denk niet dat deze een gekogellagerde revolver heeft, maar euh... Door scha en schande wijs geworden (don't ask) demonteer ik dit soort toestellen altijd in een teil met hoge opstaande wanden...

Berichten: 493

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

Had je ook speling tussen de tubus en daar waar deze gemonteerd zit aan het statief deel?

Gebruikersavatar
Berichten: 247

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

Hallo,
 
De tubus glijdt over twee glijvlakken van het grove instellingsblok en is ermee verbonden d.m.v. een, op doorsnede, trapeziumvormig stalen latje (een "zwaluwstaart", dus). Uit de achterkant daarvan is de schroefdraad gesneden, die past in de schroefdraad van de grove instelling-as.
Het grove instellingblok glijdt over twee glijvlakken van de tubusarm. Aan de achterkant is eveneens een trapeziumvormige lat, deze is in brons, zie foto:
 
P6232058.jpg
P6232058.jpg (103 KiB) 3302 keer bekeken
 
Ik heb behoorlijk wat opzoekingswerk in de microscoop gestopt. Zo ben ik ook in contact gekomen met een voormalige ploegbaas van het atelier waar de statieven gebouwd zijn. Die vertelde me, dat de opdrachtgever een erg veeleisende klant was. Dat ze dit opnieuw hadden moeten doen, dat opnieuw...
Gegeven de algemene kwaliteit van de microscoop, twijfel ik er niet aan dat men goed nagedacht heeft, ook over de keuze van de materialen, en er bijvoorbeeld wel degelijk rekening zal gehouden zijn met uitzettingscoëfficiënten.
 
Wat speling betreft: voor zover ik dat kan beoordelen is er enkel de minimaal noodzakelijke speling (voelbaar, niet zichtbaar), die wellicht gereduceerd wordt tot quasi nul, bij gebruik van de juiste smeervetten.
Eens de microscoop af is, zal ik het eens bekijken. Speling is, toch bij benadering, makkelijk genoeg te bepalen door opmeting van de verschuiving van het microscopisch beeld.

Gebruikersavatar
Moderator
Berichten: 8.166

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

Ik heb erover nagedacht de instelknoppen te laten herchromeren
 
Weet je zeker dat het verchroomd is, en niet vernikkeld?
 
Dat vernikkelen zou je tegen geringe kosten zelf kunnen doen, wat niet moeilijk is. De chemicaliën daarvoor zijn eenvoudig verkrijgbaar, en als stroombron kunnen desnoods een paar batterijen dienen.
Ook ontnikkelen (dat zal denk ik wel nodig zijn, want de roest bevindt zich onder het nikkel) is eenvoudig, eigenlijk een omgekeerd elektrolyse proces, waarbij je alleen een plaatje koper, wat zuur, water en een gelijkstroombron nodig hebt.
 
Ik heb dat lang geleden een keer gedaan, en het resultaat was best goed.

Gebruikersavatar
Berichten: 247

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

Hallo,

Mijn aanname dat de onderdelen gechromeerd zijn, is gebaseerd op vergelijking met foto's van onderdelen die volgens verschillende procede's een oppervlakte-behandeling gekregen hebben. Een sterke argumentatie is dat natuurlijk niet.

Als je met zo'n projectje bezig bent, kom je maar al te snel tot de vaststelling dat je wel meent veel te weten, maar dat je infeite... nauwelijks iets weet.

Aanvankelijk nam ik aan, dat de instelknoppen uit staal gemaakt waren. Maar de binnenkanten, schroefdraden enz... hebben een messing-/bronsachtige kleur. Dus zouden ze kunnen uit brons vervardigd zijn, hoewel ik dat enigszins vreemd vind.

Het kan ook net zo goed dat ze toch uit staal vervaardigd zijn, dat vervolgens verkoperd en verchroomd/vernikkeld is. Verkoperd om de wrijvingseigenschappen te verbeteren en vervolgens verchroomd/vernikkeld als afwerkingslaag.

Kortom: ik weet het niet. Misschien moet ik Archimedes eens dunnetjes overdoen.

En zelf vernikkelen? Tja... Ik werk in een bedrijf waar veel gewerkt wordt met matrijzen en hydraulische persen. Ooit is er eens een matrijs teruggekomen van een "rechromer", met een afwerkingslaag die ca. 1 µm te dik was. Je houdt niet voor mogelijk welk een ellende zoiets veroorzaakt.

Gegeven de nauwe toleranties waarbinnen de onderdelen van de microscoop gemaakt zijn, denk ik dat hier zelf aan de slag gaan, niet verstandig is.

Gebruikersavatar
Berichten: 247

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

Overigens was er nog een, eh... wat meer filosofische reden (ahum), waarom ik afgezien heb van herverchromen/hervernikkelen (of wat het ook moge wezen): "hoever moet/mag je gaan? Wat neem je weg, wat voeg je toe?".

Als je daar even over doordenkt, kom je al snel tot de conclusie dat zulks een erg moeilijke vraag is en dat er geen eenduidig antwoord is. Geen duidelijke scheiding tussen dàt wèl en dàt niet.

Een mens moet daar ook niet in overdrijven hè: het is het Lam Gods niet, het is enkel een oude microscoop, met een economische waarde gelijk aan wat de schroothandelaar ervoor wil geven.

Dergelijke statieven worden verkocht voor om het even welke prijs tussen € 20 en € 1 000. Maar toch...

In elk geval heb ik besloten niets toe te voegen, tenzij het noodzakelijk is, omdat anders de microscoop niet meer als microscoop zou kunnen functioneren. De bedoeling is immers dat het toestel een nieuw leven krijgt. Als werkpaard, niet als sierobject. Dat uitgangspunt maakt het iets (maar niet veel) eenvoudiger.

De meestergast waar ik het eerder over had, was een onschatbare bron van informatie m.b.t. het antwoord op vragen in de trant van: "waarom hebben jullie dit zo en dat zo gedaan?". Helaas is de man inmiddels overleden, zo vernam ik. En ik heb nooit gevraagd naar de methode van afwerking van de instelknoppen...

Destijds heb ik ook contact opgenomen met de opvolger van O.I.P. Een erg vriendelijke mevrouw vertelde me, dat ze daar nog, in elk geval een deel, van de oude archieven hadden. Ergens ("ik zou begot niet weten, waar..."). Dat ze niet zomaar toegankelijk waren.

Als er een in techniek en wetenschap geïnteresseerde historicus in spé zou zijn, die nadenkt over een onderwerp voor zijn eindverhandeling ;) ...

 

Berichten: 493

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

In het verleden schuurde ik met zeer fijn schuurpapier iets van het zwaluwstaartje af.
Om zo de speling eruit te halen.

Gebruikersavatar
Berichten: 247

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

Dat zou ik niet snel doen. Het kan grondig mis zijn...
 
Soms, als het de bedoeling van het ontwerp is, dat de speling werkelijk zo goed als nul is, wordt in de glijbanen een microscopisch fijn en ondiep patroon geëtst, zodat er toch nog ruimte is voor een quasi moleculair laagje olie of smeervet. Dat is bijvoorbeeld ook het geval bij de glijbanen van sledemicrotomen.
Als dat profiel weggeschuurd wordt, bestaat de kans dat je een interessante variante van de Maagdenburgse halve bollen krijgt.
Het toestel, weze het een microscoop, een microtoom of iets anders, mag dan als verloren beschouwd worden.

Berichten: 493

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

Het gaat om micrometers wat je eraf schuurt. Dit deed ik alleen als de speling erg groot was.
Ofwel wanneer extra vet / olie niet voldoende was om de speling te minderen.

Gebruikersavatar
Berichten: 247

Re: Renovatie van een oude microscoop. Do try this at home!

De diepte van het ingeëtste patroon is van een grootte-orde tienden van een micron of nog minder... Dergelijke vlakken worden gecontroleerd op kwaliteit middels opvallend licht-interferentiemicroscopie.
Eens het patroon weggeschuurd is herstelling nog mogelijk. Desnoods worden de glijbanen opgelast en opnieuw vormgegeven/heringeëtst/heringewerkt.  Er zijn gespecialiseerde firma's die dat doen, vooral in Duitsland, maar het is peperduur.
Ik heb ooit een prijsofferte laten opmaken voor het herstellen van de drie glijbanen van een populair type sledemicrotoom (Hn40). Het was mogelijk, maar de prijs kwam in de buurt van de aankoopprijs van een nieuw microtoom.
En speling wegwerken door nog meer materiaal weg te nemen? Dat vind ik niet evident.
 

Reageer