[Column] Correlatie en causaliteit

Reageer
Gebruikersavatar
Berichten: 50

[Column] Correlatie en causaliteit

Deze week ontving ik een appje met de link naar de website van de Amerikaan Tyler Vigen met als onderwerp onechte correlaties (spurious correlations). Vigen, die consultant is bij de Boston Consulting Group, heeft zo’n 30.000 correlaties grafisch in beeld gebracht. Dat zijn onechte dus onzinnige correlaties. Bijvoorbeeld de correlatie tussen het aantal mensen dat verdronk door in het zwembad te vallen en het aantal films waarin Nicolas Cage speelde in de periode van 1999 tot heden. Een andere grappige onechte correlatie is die tussen de uitgaven in de Verenigde Staten aan wetenschap, ruimtevaart en technologie enerzijds en het aantal zelfmoorden, verwurgingen en verstikkingen anderzijds.

Die laatste correlatie deed mij denken aan een artikel dat ik bijna dertig jaar geleden schreef als wetenschapsjournalist bij Elseviers Weekblad. Het ging over het rapport ‘Maatschappelijke gevolgen van de chiptechnologie’ dat in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken was opgesteld door Tjerk Huppes, hoogleraar informatietechnologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. In dat rapport stond een grafiek met de ogenschijnlijk sterke correlatie tussen snelle technologische vooruitgang en het toenemende aantal zelfmoorden. Hij waarschuwde dat de invoering van micro-elektronica zou leiden tot diverse aanpassingsproblemen in de samenleving: mensen zouden de verandering niet aankunnen, afhaken en aan de kant komen te staan... of zelfs zelfmoord plegen.


Ik vond dat Huppes de stap van correlatie naar causaliteit wel erg makkelijk zette. Achteraf kan je stellen dat de krankzinnig snelle ontwikkeling van de elektronica, informatietechnologie, internet, mobiele communicatie en het brede scala aan toepassingen op alle terreinen van ons dagelijks leven, niet heeft geleid tot een zelfmoordgolf. Wel kunnen mensen zoals mijn zevenennegentig jarige schoonmoeder het niet meer allemaal volgen. Van internet begrijpt ze helemaal niets. Maar de generatie- en kenniskloof is van alle tijden. Mijn oma verkleedde zich vijftig jaar geleden ‘s avonds voor het naar bed gaan in de warme huiskamer waar de kachel brandde. Voor het uitkleden hing zij de Haagse krant Het Vaderland voor de beeldbuis van de Philips zwartwittelevisie, want “die man kijkt naar mij”. Dus er is altijd een zekere kenniskloof, maar geen overdaad aan ernstige aanpassingsproblemen, geen zelfmoord en geen causaliteit.


De verwarring van correlatie en causaliteit is voor mij wel een dingetje. Ik kan mij behoorlijk ergeren aan mensen die het niet zo nauw nemen met dat belangrijke onderscheid. Zo vind ik dat er vaak te gemakkelijk wordt gesuggereerd dat het husselen van big data leidt tot het oplossen van problemen door het vergroten van inzichten in verbanden. Big data levert vaak correlaties en zelden causaliteit, dus wel feiten maar niet automatisch kennis in onderliggende processen met oorzaken en gevolgen. De onzorgvuldige omgang met het verschil tussen correlatie en causaliteit komt vaak voort uit onwetendheid, maar helaas ook uit gemakzucht of denkluiheid die van pas komt bij het verklaren van allerhande mystieke verschijnselen. Geloven is blijkbaar leuker dan weten. Spiritualiteit wordt vaak hoger aangeslagen dan rationaliteit.


Ook wetenschapper Huppes stond open voor spiritualiteit. Toen hij kanker kreeg is hij gaan samenwerken met mede-hoogleraar en mede-kankerpatiënt Ron van Wesdorp. Zij brachten de CD-Rom ‘Met kanker kan je leven’ uit en in 2000 richtten zij het Behouden Huys in Haren op. De aanpak van dit centrum leunt op de ideeën van de Italiaanse psychiater Roberto Assagioli (1888 – 1974), de grondlegger van de psychosynthese. Assagiolo maakte dankbaar gebruik van psychoanalyse en putte uit de Oosterse filosofie, met name uit de Hindoeïstische Raja Yoga. “De belangrijkste doelstelling van psychosynthese is om mensen te ondersteunen bij de ontdekking van hun ware existentiële zelf en hun spirituele aard en om deze ontdekking vervolgens effectief toe te passen in leven en werk”, aldus de website van de stichting Assagiolo die door Huppes en Wesdorp in 1985 werd opgericht.

Dit soort wazige teksten vindt bij mij geen vruchtbare bodem. En niet alleen bij mij. Het Actieblad tegen de Kwakzalverij nam in september 2002 Huppes en Wesdorp op de hak. In het artikel ‘Onder economen’ stelt auteur Renckens dat de ‘hoogleraar/kankerpatiënten’ op de spirituele psycho-oncologische tour gingen. Huppes overleed op 11 december 2001, zestig jaar oud.


Het verhaal van Tjerk Huppes geeft nog maar eens aan dat mensen graag rationaliteit opgeven als zij fysiek of mentaal in het nauw worden gedreven. De verleiding om nieuwe wegen zoals alternatieve geneeswijzen in te slaan, is erg groot. Ondanks dat nagenoeg altijd blijkt dat op basis van zorgvuldig wetenschappelijk onderzoek deze methoden geen statistisch significante verbeteringen opleveren. De succesverhalen zijn casuïstisch, hebben soms iets te doen met correlatie, maar niets met causaliteit.

De hilarische onechte correlaties van Vigen zijn schitterende voorbeelden van toevallige overeenkomsten die niets zeggen over oorzakelijke verbanden. Hoewel ik een afgestuurd wiskundige ben voel ik mij niet verantwoordelijk voor de zelfmoorden door verhanging, wurging en verstikking, ook al is in de VS de correlatie tussen wiskundigen en deze zelfmoorden 0,86.

Gebruikersavatar
Moderator
Berichten: 8.166

Re: [Column] Correlatie en causaliteit

Zoals altijd lees ik jouw columns met graagte en dit is weer zo'n mooi artikel Fred!

Gebruikersavatar
Berichten: 50

Re: [Column] Correlatie en causaliteit

Hallo Michel,
Dank voor jouw positieve reactie. Ik vind het iedere keer weer een genoegen een column voor het Wetenschapsforum te schrijven.
Groeten,
Fred.

Berichten: 1

Re: [Column] Correlatie en causaliteit

Deze logische denkfout zie je heel vaak, niet alleen bij het onderwerp dat je noemt. retrorsum causa et effectus heet het
het grappige is dat je er zelf ook schuldig aan bent (maar het alleen nog niet weet, dat heet het het dunning-kruger effect
 

Gebruikersavatar
Berichten: 71

Re: [Column] Correlatie en causaliteit

Kappetijn schreef: ma 11 jun 2018, 20:50 De verwarring van correlatie en causaliteit is voor mij wel een dingetje. Ik kan mij behoorlijk ergeren aan mensen die het niet zo nauw nemen met dat belangrijke onderscheid. Zo vind ik dat er vaak te gemakkelijk wordt gesuggereerd dat het husselen van big data leidt tot het oplossen van problemen door het vergroten van inzichten in verbanden. Big data levert vaak correlaties en zelden causaliteit, dus wel feiten maar niet automatisch kennis in onderliggende processen met oorzaken en gevolgen. De onzorgvuldige omgang met het verschil tussen correlatie en causaliteit komt vaak voort uit onwetendheid, maar helaas ook uit gemakzucht of denkluiheid die van pas komt bij het verklaren van allerhande mystieke verschijnselen. Geloven is blijkbaar leuker dan weten. Spiritualiteit wordt vaak hoger aangeslagen dan rationaliteit.
Hallo Kappetijn.
Ik lees graag je columns, leuk geschreven en interessant leesvoer.
Dit stukje kon ik me dan ook helemaal in vinden!
Nou ben ik nogal fan van Daniel Kahneman vanwege zijn boek "Thinking, Fast and Slow".
In mijn optiek zou dit boek op alle scholen moeten worden onderwezen.
Hier de wikilink voor geïnteresseerden: https://en.wikipedia.org/wiki/Thinking,_Fast_and_Slow

P.S.
Er zijn ook goeie Youtube's met korte uitleg hierover.
Is het gewenst om dit te plaatsen?
“Men and women are learning animals. If you do not see what they have learned, you're blind. They are creatures ever changing, ever improving, ever expanding their vision and the capacity of their hearts". Anne Rice (uit The Vampire Chronicles)

Gebruikersavatar
Berichten: 71

Re: [Column] Correlatie en causaliteit

Hier een (IMO) goeie YT over het het verschil tussen correlatie en causaliteit gebaseerd op Kahneman.

https://www.youtube.com/watch?v=uqXVAo7dVRU
“Men and women are learning animals. If you do not see what they have learned, you're blind. They are creatures ever changing, ever improving, ever expanding their vision and the capacity of their hearts". Anne Rice (uit The Vampire Chronicles)

Reageer