[Column] Thorium en Thierry
Geplaatst: wo 04 nov 2020, 17:03
Wanneer ik dit schrijf is het 3 november, de dag van de Amerikaanse verkiezingen. Morgen, of ergens in de komende dagen misschien wel weken, weten wij of Donald Trump zal zijn herkozen als president van de Verenigde Staten. Dat het bijzondere verkiezingen in een bijzonder tijd zijn is een understatement van formaat. Hoewel ik altijd probeer politiek en wetenschap te scheiden, kan ik nu niet de verleiding weerstaan een column te schrijven over het gevaar dat dreigt als politieke opportunisten zoals Trump en Baudet wetenschappelijke feiten negeren. Gelukkig bevind ik mij in goed gezelschap. In de oktobereditie van het Amerikaanse populair wetenschappelijke tijdschrift Scientific American staat een artikel van de redactie dat begint met de zeer opmerkelijke zinnen: “Scientific American heeft in zijn 175-jarige geschiedenis nog nooit een presidentiële kandidaat gesteund. Dit jaar zijn we daartoe gedwongen. We doen dit niet lichtvaardig.” De redactie stelt dat Donald Trump de VS en zijn bevolking ernstig heeft beschadigd omdat hij bewijs en wetenschap verwerpt. In de tweet staat: “The 2020 election is literally a matter of life and death. We urge you to vote for health, science and Joe Biden for President.”
Over de standpuntinname in de presidentsverkiezingen van Scientific American is een geweldige ophef ontstaan. De onafhankelijkheid en objectiviteit van de wetenschapsjournalistiek zou te grabbel worden gegooid. Er zijn zelfs mensen die hun abonnement hebben opgezegd. Ik hoop niet dat hetzelfde zal gebeuren met het Wetenschapsforum nu ik mij op dit gladde ijs begeef.
Uiteraard maakt Scientific American melding van het catastrofale Covid-19 beleid van Trump, maar noemt ook de manier waarop hij met de klimaatcrisis omgaat. “In zijn voortdurende ontkenning van de realiteit heeft Trump de voorbereidingen van de VS op klimaatverandering gehinderd door ten onrechte te beweren dat het niet bestaat en zich terug te trekken uit internationale overeenkomsten. Het veranderende klimaat zorgt nu al voor een toename van hitte gerelateerde sterfgevallen en een toename van zware stormen, bosbranden en extreme overstromingen.” Net zoals bij de Covid-19 pandemie hebben de twee stabiele genieën Trump en Baudet voor het klimaat dezelfde benadering: ontkenning.
Wat betekent de stijgende spanning tussen wetenschap, kennis en feiten aan de ene kant en het gedrag van wetenschap vijandige politici als Trump en Baudet voor democratieën als de onze? Volgend jaar mogen wij op 17 maart en waarschijnlijk al enkele dagen eerder, naar de stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. De politieke partijen stellen nu hun kandidatenlijsten op en nemen aanloopjes naar de verkiezingsprogramma’s. Zo ook het Forum voor Democratie (FvD) dat het in de peilingen zo slecht doet omdat de leider publiekelijk en met megafoon steun betuigt aan aanhangers van complottheorieën. Op 21 september jl. presenteerde het FvD ‘2040 – Onze visie op de toekomst van Nederland’. In deze toekomstvisie droomt het FvD van een sprankelend Nederland waar geen plaats is voor ‘massa immigratie’ en ‘zinloos klimaatbeleid’, maar waar wel veel ruimte is voor innovatie. In het begeleidende videootje rept Thierry Baudet over het verplaatsen van Schiphol naar zee, supersonisch vliegen, het aanleggen van een hyperloopnetwerk, het planten van een oerbos bij Hoofddorp en de ultieme oplossing van het energieprobleem. Thierry zegt wat dat laatste betreft: “In 2040 wordt ons land van energie voorzien door een aantal thoriumreactoren. Een volledig veilige en schone vorm van kernenergie. Dankzij de overvloedige aanwezigheid van thorium levert dit vrijwel gratis onbeperkte elektriciteit op voor iedereen.”
Ik wil niemand zijn droom afpakken. In 1963 hield Martin Luther King zijn indrukwekkende rede over zijn droom dat er ooit een dag zal komen waarop zwarten en blanken in de Verenigde Staten vredig zullen samenleven. Maar dromen kunnen ook bedrog zijn zoals Marco Borsato in 1994 zong. Daarom kan enige realiteitszin geen kwaad. Het gevaar dreigt dat het schetsen van onzinnige toekomstbeelden volksverlakkerij wordt. Hoe reëel is het dat, als het FvD het in Nederland voor het zeggen krijgt, over twintig jaar ons land zal zijn voorzien van veilige, schone, vrijwel gratis en onbeperkte elektriciteit waarmee de energie- en milieuproblemen zijn opgelost? Die kans is niet zo groot, zeg maar gerust nul. Het begint er al mee dat van het totale energieverbruik in Nederland op dit moment ‘slechts’ 16% in de vorm van elektriciteit is. Dat percentage zal in de toekomst door bijvoorbeeld de groei van het elektrische aangedreven transport wel omhooggaan, maar dat is over twintig jaar natuurlijk nog lang geen 100%. Dat zou een verzesvoudiging zijn. Dat kan niet omdat het andere energieverbruik voor warmteopwekking en grondstoffenproductie niet in twintig jaar kan worden geëlektrificeerd. Op dit moment neemt transport 21% van het energieverbruik voor haar rekening, warmteproductie 41% en het maken van grondstoffen 22%. Ik ben bang dat het FvD doet alsof energieverbruik hetzelfde is als elektriciteitsverbruik. Daarmee houdt het FvD zichzelf en ons voor de gek.
Een ander obstakel dat het uitkomen van de droom van het FvD in de weg staat, is de stand van zaken met betrekking tot de ontwikkeling van de thoriumreactor. In de hele wereld is er nog niet een werkende thoriumreactor. Geen klein detail lijkt mij. Vooral ook omdat er over de hele wereld bij het bedrijfsleven noch bij de overheid bereidheid bestaat om fors in de ontwikkeling van deze kerntechnologie te investeren. In een paneldiscussie tijdens een congres over de toekomst van de thoriumreactor, zeiden de panelleden in koor dat het grootste probleem voor onderzoek en ontwikkeling op het terrein van thoriumreactoren is: “funding, funding, funding!” Waarom dan toch die hoop van het FvD op een doorbraak van de thoriumreactor?
Er zijn ontegenzeggelijk voordelen van een thoriumreactor in vergelijking met de traditionele licht-water-reactoren. De belangrijkste zijn: afval dat ‘slechts’ 300 jaar radioactief blijft i.p.v. 300.000 jaar, geen bijproducten voor nucleaire wapens, minder gevaar voor een meltdown of explosie, ruime beschikbaarheid van relatief goedkoop thorium en de mogelijkheid om nucleair afval (plutonium) van bestaande kernreactoren te verbranden. Op Wikipedia is meer informatie te vinden over de werking en de voor- en nadelen van de thoriumreactor. De vraag dringt zich op waarom deze technologie nooit tot ontwikkeling is gekomen. Het gerucht gaat dat na het bouwen en testen van de eerste experimentele thoriumreactor, de molten-salt reactor in het Amerikaanse Oak Ridge National Laboratory (1964 – 1969), de overheid niet in een verdere ontwikkeling was geïnteresseerd omdat de thoriumreactor geen brandstof voor kernwapens oplevert. Wat in ieder geval wel waar is, is dat er nog ontzettend veel moet worden onderzocht en ontwikkeld terwijl er tegelijkertijd grote onzekerheid bestaat of de thoriumreactor ooit technisch gerealiseerd en commercieel geëxploiteerd kan worden. In theorie lijkt de thoriumreactor een mooi alternatief voor het opwekken van elektriciteit, maar de noodzakelijke technologie is er nog lang niet. Om die te ontwikkelen is ontzettend veel geld nodig. In het kader van de energietransitie steekt men echter liever het geld in hernieuwbare energiebronnen zoals zon en wind. Bovendien neemt, mede door de opmars van het opwekken en gebruiken van zonne- en windenergie en andere duurzame energiebronnen, de kWh-prijs voortdurend af. Daardoor komt de toch al twijfelachtige rentabiliteit van de thoriumreactor nog meer onder druk te staan.
Deze discussie over de technische en commerciële haalbaarheid doet mij sterk denken aan de al meer dan vijftig jaar voortslepende ontwikkeling van kernfusie. Ook dat proces wordt gekenmerkt door enorme vertragingen en kostenoverschrijdingen, waarbij betrokkenen voortdurend de problemen onderschatten en de kans op het vinden van oplossingen overschatten. Daarbij worden uit opportunistische overwegingen de oogkleppen veelvuldig gehanteerd en is wensdenken de norm.
Uiteraard is er niets mis met het aangaan van hoogwaardige technologische uitdagingen, zolang overheden en bedrijven bereid zijn er geld in te steken. In 1961 kondigde president John F. Kennedy het Apolloproject aan met de bekende woorden: "Dit land moet de verplichting aangaan om de mens nog voor het einde van dit decennium op de maan te laten landen en hem weer veilig naar aarde terug te brengen." Nog geen acht jaar later plantte Neils Armstrong zijn voet in het Maanstof. Toen, ten tijde van de Koude Oorlog, ging het in de eerste plaats om prestige. Dat mocht wat kosten. Dat is anders bij het realiseren van een nieuwe manier van elektriciteitsopwekking, waarvan de technische en commerciële haalbaarheid op z’n minst twijfelachtig is en de maatschappelijke weerstand gegarandeerd. Uiteraard is er de onvermijdelijke weerstand bij milieuclubs zoals Greenpeace. Zo stelt senior consultant Jean McSorley: “The technology is not tried and tested, and none of the main players is interested. Thorium-reactors are no more than a distraction.” De thoriumreactor zit al decennia in het verdomhoekje.
Het is des te opvallender dat het FvD zich tegenwoordig opwerpt als pleitbezorger voor de thoriumreactor en nog wel met een volstrekt onwaarachtig toekomstbeeld. Op 7 oktober 2020 diende Thierry Baudet in de Tweede kamer bij het notaoverleg over ‘Kabinetsaanpak Klimaatbeleid’ de volgende motie in: “De Kamer, gehoord de beraadslaging, verzoekt de regering om de lopende Nederlandse onderzoeksprogramma’s naar thorium op te nemen in het energiebeleid en een gunstig klimaat te creëren voor start-ups, en in de Nederlandse kernreactor te Petten met een omvangrijk proefproject te beginnen, en gaat over tot de orde van de dag.”
In zijn videootje over ‘2040 – Onze visie op de toekomst van Nederland’ oreert Thierry twintig jaar na nu: “Terecht wonnen Nederlandse onderzoekers sinds de oplevering van de eerste commerciële thorium centrale ter wereld in 2033, meerdere Nobelprijzen.” Een commerciële thorium centrale over dertien jaar? Vrijwel gratis onbeperkte elektriciteit voor iedereen? Dream on baby. Volksvertegenwoordiger Thierry houdt niet zo van wetenschap, kennis en feiten. In 2012 schreef hij zijn proefschrift met de titel ‘De Aanval op de Natiestaat’. Dit proefschrift en de verdediging ervan waren omgeven door onenigheid. Meerdere leden van de promotiecommissie hadden kritiek op het geringe wetenschappelijke gehalte van het onderzoek. Er stemde zelfs een lid van de promotiecommissie tegen het laten promoveren van Baudet. Dat is zeer ongebruikelijk. ‘De Aanval op de Natiestaat’ is als boek uitgegeven en wordt beschouwd als de bijbel van het FvD.
Thierry en wetenschap gaan niet goed samen. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat hij het Klimaatakkoord een voorbeeld noemt van ''klimaatreligie'' een “duistere, hekserijachtige quasi wetenschap”. Het geloof van Thierry in thoriumreactoren als de ultieme oplossing voor de energievoorziening van Nederland over twintig jaar, beschouw ik als gevaarlijke religie, duistere hekserij en quasi wetenschap.
Over de standpuntinname in de presidentsverkiezingen van Scientific American is een geweldige ophef ontstaan. De onafhankelijkheid en objectiviteit van de wetenschapsjournalistiek zou te grabbel worden gegooid. Er zijn zelfs mensen die hun abonnement hebben opgezegd. Ik hoop niet dat hetzelfde zal gebeuren met het Wetenschapsforum nu ik mij op dit gladde ijs begeef.
Uiteraard maakt Scientific American melding van het catastrofale Covid-19 beleid van Trump, maar noemt ook de manier waarop hij met de klimaatcrisis omgaat. “In zijn voortdurende ontkenning van de realiteit heeft Trump de voorbereidingen van de VS op klimaatverandering gehinderd door ten onrechte te beweren dat het niet bestaat en zich terug te trekken uit internationale overeenkomsten. Het veranderende klimaat zorgt nu al voor een toename van hitte gerelateerde sterfgevallen en een toename van zware stormen, bosbranden en extreme overstromingen.” Net zoals bij de Covid-19 pandemie hebben de twee stabiele genieën Trump en Baudet voor het klimaat dezelfde benadering: ontkenning.
Wat betekent de stijgende spanning tussen wetenschap, kennis en feiten aan de ene kant en het gedrag van wetenschap vijandige politici als Trump en Baudet voor democratieën als de onze? Volgend jaar mogen wij op 17 maart en waarschijnlijk al enkele dagen eerder, naar de stembus voor de Tweede Kamerverkiezingen. De politieke partijen stellen nu hun kandidatenlijsten op en nemen aanloopjes naar de verkiezingsprogramma’s. Zo ook het Forum voor Democratie (FvD) dat het in de peilingen zo slecht doet omdat de leider publiekelijk en met megafoon steun betuigt aan aanhangers van complottheorieën. Op 21 september jl. presenteerde het FvD ‘2040 – Onze visie op de toekomst van Nederland’. In deze toekomstvisie droomt het FvD van een sprankelend Nederland waar geen plaats is voor ‘massa immigratie’ en ‘zinloos klimaatbeleid’, maar waar wel veel ruimte is voor innovatie. In het begeleidende videootje rept Thierry Baudet over het verplaatsen van Schiphol naar zee, supersonisch vliegen, het aanleggen van een hyperloopnetwerk, het planten van een oerbos bij Hoofddorp en de ultieme oplossing van het energieprobleem. Thierry zegt wat dat laatste betreft: “In 2040 wordt ons land van energie voorzien door een aantal thoriumreactoren. Een volledig veilige en schone vorm van kernenergie. Dankzij de overvloedige aanwezigheid van thorium levert dit vrijwel gratis onbeperkte elektriciteit op voor iedereen.”
Ik wil niemand zijn droom afpakken. In 1963 hield Martin Luther King zijn indrukwekkende rede over zijn droom dat er ooit een dag zal komen waarop zwarten en blanken in de Verenigde Staten vredig zullen samenleven. Maar dromen kunnen ook bedrog zijn zoals Marco Borsato in 1994 zong. Daarom kan enige realiteitszin geen kwaad. Het gevaar dreigt dat het schetsen van onzinnige toekomstbeelden volksverlakkerij wordt. Hoe reëel is het dat, als het FvD het in Nederland voor het zeggen krijgt, over twintig jaar ons land zal zijn voorzien van veilige, schone, vrijwel gratis en onbeperkte elektriciteit waarmee de energie- en milieuproblemen zijn opgelost? Die kans is niet zo groot, zeg maar gerust nul. Het begint er al mee dat van het totale energieverbruik in Nederland op dit moment ‘slechts’ 16% in de vorm van elektriciteit is. Dat percentage zal in de toekomst door bijvoorbeeld de groei van het elektrische aangedreven transport wel omhooggaan, maar dat is over twintig jaar natuurlijk nog lang geen 100%. Dat zou een verzesvoudiging zijn. Dat kan niet omdat het andere energieverbruik voor warmteopwekking en grondstoffenproductie niet in twintig jaar kan worden geëlektrificeerd. Op dit moment neemt transport 21% van het energieverbruik voor haar rekening, warmteproductie 41% en het maken van grondstoffen 22%. Ik ben bang dat het FvD doet alsof energieverbruik hetzelfde is als elektriciteitsverbruik. Daarmee houdt het FvD zichzelf en ons voor de gek.
Een ander obstakel dat het uitkomen van de droom van het FvD in de weg staat, is de stand van zaken met betrekking tot de ontwikkeling van de thoriumreactor. In de hele wereld is er nog niet een werkende thoriumreactor. Geen klein detail lijkt mij. Vooral ook omdat er over de hele wereld bij het bedrijfsleven noch bij de overheid bereidheid bestaat om fors in de ontwikkeling van deze kerntechnologie te investeren. In een paneldiscussie tijdens een congres over de toekomst van de thoriumreactor, zeiden de panelleden in koor dat het grootste probleem voor onderzoek en ontwikkeling op het terrein van thoriumreactoren is: “funding, funding, funding!” Waarom dan toch die hoop van het FvD op een doorbraak van de thoriumreactor?
Er zijn ontegenzeggelijk voordelen van een thoriumreactor in vergelijking met de traditionele licht-water-reactoren. De belangrijkste zijn: afval dat ‘slechts’ 300 jaar radioactief blijft i.p.v. 300.000 jaar, geen bijproducten voor nucleaire wapens, minder gevaar voor een meltdown of explosie, ruime beschikbaarheid van relatief goedkoop thorium en de mogelijkheid om nucleair afval (plutonium) van bestaande kernreactoren te verbranden. Op Wikipedia is meer informatie te vinden over de werking en de voor- en nadelen van de thoriumreactor. De vraag dringt zich op waarom deze technologie nooit tot ontwikkeling is gekomen. Het gerucht gaat dat na het bouwen en testen van de eerste experimentele thoriumreactor, de molten-salt reactor in het Amerikaanse Oak Ridge National Laboratory (1964 – 1969), de overheid niet in een verdere ontwikkeling was geïnteresseerd omdat de thoriumreactor geen brandstof voor kernwapens oplevert. Wat in ieder geval wel waar is, is dat er nog ontzettend veel moet worden onderzocht en ontwikkeld terwijl er tegelijkertijd grote onzekerheid bestaat of de thoriumreactor ooit technisch gerealiseerd en commercieel geëxploiteerd kan worden. In theorie lijkt de thoriumreactor een mooi alternatief voor het opwekken van elektriciteit, maar de noodzakelijke technologie is er nog lang niet. Om die te ontwikkelen is ontzettend veel geld nodig. In het kader van de energietransitie steekt men echter liever het geld in hernieuwbare energiebronnen zoals zon en wind. Bovendien neemt, mede door de opmars van het opwekken en gebruiken van zonne- en windenergie en andere duurzame energiebronnen, de kWh-prijs voortdurend af. Daardoor komt de toch al twijfelachtige rentabiliteit van de thoriumreactor nog meer onder druk te staan.
Deze discussie over de technische en commerciële haalbaarheid doet mij sterk denken aan de al meer dan vijftig jaar voortslepende ontwikkeling van kernfusie. Ook dat proces wordt gekenmerkt door enorme vertragingen en kostenoverschrijdingen, waarbij betrokkenen voortdurend de problemen onderschatten en de kans op het vinden van oplossingen overschatten. Daarbij worden uit opportunistische overwegingen de oogkleppen veelvuldig gehanteerd en is wensdenken de norm.
Uiteraard is er niets mis met het aangaan van hoogwaardige technologische uitdagingen, zolang overheden en bedrijven bereid zijn er geld in te steken. In 1961 kondigde president John F. Kennedy het Apolloproject aan met de bekende woorden: "Dit land moet de verplichting aangaan om de mens nog voor het einde van dit decennium op de maan te laten landen en hem weer veilig naar aarde terug te brengen." Nog geen acht jaar later plantte Neils Armstrong zijn voet in het Maanstof. Toen, ten tijde van de Koude Oorlog, ging het in de eerste plaats om prestige. Dat mocht wat kosten. Dat is anders bij het realiseren van een nieuwe manier van elektriciteitsopwekking, waarvan de technische en commerciële haalbaarheid op z’n minst twijfelachtig is en de maatschappelijke weerstand gegarandeerd. Uiteraard is er de onvermijdelijke weerstand bij milieuclubs zoals Greenpeace. Zo stelt senior consultant Jean McSorley: “The technology is not tried and tested, and none of the main players is interested. Thorium-reactors are no more than a distraction.” De thoriumreactor zit al decennia in het verdomhoekje.
Het is des te opvallender dat het FvD zich tegenwoordig opwerpt als pleitbezorger voor de thoriumreactor en nog wel met een volstrekt onwaarachtig toekomstbeeld. Op 7 oktober 2020 diende Thierry Baudet in de Tweede kamer bij het notaoverleg over ‘Kabinetsaanpak Klimaatbeleid’ de volgende motie in: “De Kamer, gehoord de beraadslaging, verzoekt de regering om de lopende Nederlandse onderzoeksprogramma’s naar thorium op te nemen in het energiebeleid en een gunstig klimaat te creëren voor start-ups, en in de Nederlandse kernreactor te Petten met een omvangrijk proefproject te beginnen, en gaat over tot de orde van de dag.”
In zijn videootje over ‘2040 – Onze visie op de toekomst van Nederland’ oreert Thierry twintig jaar na nu: “Terecht wonnen Nederlandse onderzoekers sinds de oplevering van de eerste commerciële thorium centrale ter wereld in 2033, meerdere Nobelprijzen.” Een commerciële thorium centrale over dertien jaar? Vrijwel gratis onbeperkte elektriciteit voor iedereen? Dream on baby. Volksvertegenwoordiger Thierry houdt niet zo van wetenschap, kennis en feiten. In 2012 schreef hij zijn proefschrift met de titel ‘De Aanval op de Natiestaat’. Dit proefschrift en de verdediging ervan waren omgeven door onenigheid. Meerdere leden van de promotiecommissie hadden kritiek op het geringe wetenschappelijke gehalte van het onderzoek. Er stemde zelfs een lid van de promotiecommissie tegen het laten promoveren van Baudet. Dat is zeer ongebruikelijk. ‘De Aanval op de Natiestaat’ is als boek uitgegeven en wordt beschouwd als de bijbel van het FvD.
Thierry en wetenschap gaan niet goed samen. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat hij het Klimaatakkoord een voorbeeld noemt van ''klimaatreligie'' een “duistere, hekserijachtige quasi wetenschap”. Het geloof van Thierry in thoriumreactoren als de ultieme oplossing voor de energievoorziening van Nederland over twintig jaar, beschouw ik als gevaarlijke religie, duistere hekserij en quasi wetenschap.